Рефераттың тақырыбы: Психологиядағы мотивация теориялары және олардың адам өміріндегі рөлі
Кіріспе
Мотивация — адамның белгілі бір мақсатқа жетуге ұмтылуын, әрекеттерін бағыттау және ынталандыру үшін маңызды ішкі қозғаушы күш болып табылады. Психологияда мотивация адамның мінез-құлқы мен әрекеттерін түсіну және болжамдау үшін қажетті теорияларды зерттейді. Бұл рефератта мотивация теориялары, олардың негізгі бағыттары және адам өміріндегі маңызы талқыланады.
Мотивация түсінігі
Мотивация – адамның қандай да бір мақсатқа жету үшін күш-жігер салуы, ішкі қажеттіліктерін қанағаттандыруға деген талпыныс. Бұл жеке тұлғаның психологиялық, әлеуметтік және биологиялық қажеттіліктерін орындауға бағытталған әрекеттердің жүйесін құрайды. Мотивация адамның ішкі жағдайынан бастап, сыртқы жағдайлар мен әлеуметтік қатынастарға дейін кең ауқымды әсерлерге негізделеді.
Мотивация теориялары
Психологияда мотивацияны түсінудің бірнеше негізгі теориялары бар. Олардың ішінде ең танымалдары:
- Маслоудың қажеттіліктер иерархиясы
Абрахам Маслоу мотивацияны түсіндіру үшін қажеттіліктердің иерархиялық теориясын ұсынды. Оның айтуынша, адамдардың мотивациясы физиологиялық қажеттіліктерден бастап, өзін-өзі жүзеге асыру қажеттілігіне дейін жоғарылайды. Маслоу теориясында жеті негізгі деңгей бар:- Физиологиялық қажеттіліктер (тамақ, су, баспана)
- Қауіпсіздік қажеттіліктері (қорғаныс, тұрақтылық)
- Әлеуметтік қажеттіліктер (махаббат, қарым-қатынас)
- Құрмет және мойындау қажеттіліктері
- Өзін-өзі жүзеге асыру қажеттілігі (жеке даму, шығармашылық)
- Герцбергтің екі факторлы теориясы
Фредерик Герцберг мотивацияның екі негізгі факторы туралы айтты: гигиеналық және мотивациялық. Гигиеналық факторлар адамның қанағаттануын қамтамасыз етеді, бірақ олар мотивацияға әсер етпейді. Мысалы, жұмыс орындарының жағдайы, жалақы және қауіпсіздік. Мотивациялық факторлар адамның жұмысқа деген ынтасын арттырады, мысалы, жұмыстың қызықты болуы, табысқа жету және өзін-өзі жүзеге асыру мүмкіндігі. - Десий мен Райанның өздігінен анықталу теориясы
Бұл теория адам мотивациясының үш негізгі элементін қарастырады: автономия (өзін-өзі басқару), қабілеттілік (қабілеттерін жүзеге асыру) және байланыс (қоғаммен, адамдармен байланыс орнату). Десий мен Райанның айтуынша, адамдар тек қана ішкі қажеттіліктерін қанағаттандыру кезінде тиімді жұмыс істейді. - Врумның күтім теориясы
Виктор Врум мотивацияны үш негізгі құрамдас бөліктерге бөлді: күтім (адам белгілі бір әрекеттің нәтижесіне сенсе), күтілетін сыйақы (әрекет нәтижесі қандай болады) және бағалау (әрекет пен нәтиженің арасындағы байланысты қабылдау). Бұл теория адамның мақсатқа жетудегі ынтасын күту мен әрекеттің болашақ нәтижесіне байланысты түсіндіреді. - Аткинсонның жетістікке ұмтылу теориясы
Дэвид Аткинсон мотивацияны жетістікке ұмтылумен және сәтсіздікке боялған қорқынышпен түсіндіреді. Ол адамның жетістіктерге жету үшін өзін-өзі сынау және қиындықтарды жеңуге деген ұмтылысына сүйенеді. Оның теориясы бойынша, адамдар өздерінің күш-жігерін оң нәтиже алу үшін үйлестіреді.
Мотивация және адам өмірі
Мотивация адам өмірінің барлық салаларында маңызды рөл атқарады. Ол адамның күнделікті өміріндегі шешімдер мен әрекеттерді анықтайды. Мотивацияның адам өміріндегі маңызы бірнеше бағытта көрінеді:
- Білім алу мен карьера
Мотивация оқу мен білім алу үдерісінде маңызды рөл атқарады. Адамның жоғары білім алуға, жаңа дағдыларды меңгеруге және кәсіби даму жолында жетістікке жетуге деген ынтасы оның мансабын анықтайды. Мотивация адамның білім алуында қиындықтарды жеңуге және өз мақсаттарына жетуге көмектеседі. - Әлеуметтік қарым-қатынастар
Мотивация адам аралық қарым-қатынастарда да маңызды рөл атқарады. Махаббат, достық, өзара көмек көрсету сияқты адамдық құндылықтар адамның әлеуметтік өміріне әсер етеді. Мотивация адамның айналасындағы адамдармен терең және мағыналы байланыс орнатуға, әлеуметтік қолдау табуға ықпал етеді. - Жеке даму мен өзін-өзі жүзеге асыру
Адамның өзін-өзі тану, жеке тұлғалық дамуы және шығармашылық әлеуетін іске асыруы мотивациямен байланысты. Өзін-өзі жүзеге асыру қажеттілігі адамды алға жетелейтін күш болып табылады. Бұл мақсатқа жету үшін адам жаңа мүмкіндіктерді іздеп, жаңа дағдыларды игеруге ұмтылады. - Денсаулық пен әл-ауқат
Мотивация адамның денсаулығын күту, дұрыс тамақтану, спортпен шұғылдану сияқты аспектілерге әсер етеді. Өз денсаулығына жауапкершілікпен қарау, стрессті басқару және өмір салтын жақсарту үшін адам мотивациясы маңызды фактор болып табылады.
Қорытынды
Мотивация адамның өмірінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Оның түрлері мен теориялары әртүрлі, бірақ олардың барлығы адамның мақсатқа жетудегі ішкі қозғаушы күшін түсіндіруге бағытталған. Адамның өміріндегі мотивацияның рөлі өте зор, себебі ол оның әлеуметтік қарым-қатынастарынан бастап, кәсіби дамуы мен жеке өміріне дейін әр түрлі аспектілерде көрінеді. Әрбір адам өзінің ішкі мотивациясын түсініп, оны тиімді пайдалана отырып, өз мақсаттарына жетуге және өмірін жақсартуға мүмкіндік алады.
Пайдаланылған әдебиеттер:
- Маслоу, А. (2005). Адам қажеттіліктерінің иерархиясы.
- Герцберг, Ф. (1996). Екі факторлы мотивация теориясы.
- Райан, Р., Десий, Э. (2000). Өздігінен анықталу теориясы.