Рефераттың тақырыбы: Адамның мінез-құлқы және психологиядағы оның рөлі
Кіріспе
Адамның мінез-құлқы оның психологиялық күйінің, әлеуметтік өзара әрекеттесуінің және сыртқы жағдайлардың нәтижесі болып табылады. Психологияда мінез-құлық адамның ішкі әлемін түсіну және оның қоршаған ортаға, қоғамға бейімделу жолдарын зерттеуге бағытталған маңызды сала болып табылады. Адамның мінез-құлқы оның қажеттіліктері мен мақсаттарына жауап береді, әрі адамды қоршаған әлеммен байланыстырушы негізгі механизм болып табылады. Бұл рефератта адам мінез-құлқының психологиялық аспектілері, оның қалыптасу факторлары және мінез-құлықтың әртүрлі түрлері қарастырылады.
Адамның мінез-құлқының психологиялық маңызы
Адамның мінез-құлқы – бұл оның өмірінде маңызды орын алатын және қоғаммен өзара әрекеттесуін анықтайтын барлық ішкі және сыртқы факторлардың жиынтығы. Мінез-құлық адамды қоршаған ортаның және адамдардың алдында көрсету тәсілі болып табылады. Ол оның ойлары, сезімдері және қажеттіліктерімен тығыз байланысты, әрі оның әрекеттерін қалыптастырады.
Психологиялық тұрғыдан мінез-құлық адамның белгілі бір мақсаттарға қол жеткізуі үшін, немесе қоршаған әлемге бейімделу мақсатында белгілі бір нормаларға, ережелерге және сыртқы жағдайларға жауап ретінде көрінеді.
Мінез-құлықтың түрлері
Адамның мінез-құлқы әртүрлі түрлерге бөлінеді. Мінез-құлықтың негізгі түрлеріне келесілер жатады:
- Әлеуметтік мінез-құлық – бұл адамның қоғаммен, басқа адамдармен қарым-қатынас жасау тәсілі. Әлеуметтік мінез-құлық индивидтің қоғамдағы рөлін, адамаралық қарым-қатынас стилін, әлеуметтік нормаларды қабылдауын сипаттайды. Мысалы, адамның ұжыммен жұмыс істеуі, достарымен қарым-қатынасы, қызметінде лидерлік қасиет танытуы – бұл әлеуметтік мінез-құлықтың көріністері.
- Эмоционалды мінез-құлық – адамның сезімдері мен эмоцияларына негізделген мінез-құлық түрі. Бұл адамдардың көңіл-күйі, ашу, қуаныш, қорқыныш сияқты сезімдеріне жауап ретінде көрінеді. Эмоционалды мінез-құлық адамның шешімдер қабылдауына, қарым-қатынасына әсер етуі мүмкін.
- Когнитивті мінез-құлық – адамның ойлау, қабылдау және шешім қабылдау процестеріне негізделген мінез-құлық түрі. Бұл адамның ақпаратты қалай өңдейтініне, оның когнитивтік процестеріне, оқу мен түсіну тәсілдеріне байланысты болады.
- Моральдық мінез-құлық – адамның этикалық принциптерге және қоғамның моральдық нормаларына сәйкес әрекет етуі. Бұл адамның дұрыс пен бұрысты ажыратудағы қабілетін, сондай-ақ адамдардың бір-біріне деген қарым-қатынасын көрсетеді.
Мінез-құлықтың қалыптасуына әсер ететін факторлар
Мінез-құлықтың қалыптасуына әртүрлі факторлар әсер етеді. Олардың ішіндегі маңыздырақтары:
- Тәрбиелік әсер – отбасы мен мектепте алған тәрбие адамның мінез-құлқының қалыптасуына үлкен әсер етеді. Балалық шақтағы тәрбие адамның әлеуметтік және моральдық нормаларды қабылдауында маңызды рөл атқарады.
- Әлеуметтік орта – қоғам мен мәдениет адамның мінез-құлқын қалыптастыратын маңызды фактор болып табылады. Әлеуметтік ортадағы адамдар, достар, еңбек ұжымы, мектеп – бұлардың бәрі адамның мінез-құлқының дамуына ықпал етеді.
- Генетикалық факторлар – генетика да мінез-құлықтың қалыптасуына әсер етуі мүмкін. Кейбір зерттеулер бойынша, адамның жеке қасиеттері мен мінез-құлқы оның генетикалық құрылымына байланысты болуы мүмкін.
- Сезімдер мен эмоциялар – адамның эмоциялық жағдайы, психологиялық күйі мінез-құлықтың белгілі бір түрін таңдауға әсер етеді. Ашулану, қуану, қорқу немесе тыныштық күйі адамның әрекеттеріне тікелей ықпал етеді.
Мінез-құлықтың психологиясы: теориялар мен зерттеулер
Мінез-құлықты зерттеуде бірнеше психологиялық теориялар бар. Олардың ішіндегі ең маңыздысы:
- Бихевиоризм – мінез-құлықты сыртқы ортаның және тәжірибенің нәтижесі деп қарастыратын теория. Бұл теорияның негізін қалаған ғалымдар Павлов, Скиннер және Уотсон болды. Олар мінез-құлықты зерттеу үшін тәжірибе мен бақылауды қолданған.
- Гуманистік психология – бұл бағыт мінез-құлықты адамдық қасиеттер мен оның тұлғалық дамуына байланысты зерттейді. Бұл теорияның негізгі өкілдері Абрахам Маслоу мен Карл Роджерс болды, олар адамның өзін-өзі жүзеге асыруы мен жеке тұлғаның өсуіне көңіл бөлген.
- Когнитивті психология – когнитивті психология адамның ойлау процестері мен мінез-құлық арасындағы байланысты зерттейді. Бұл бағыттағы психологтар адамның ойлау құрылымдарын, қабылдауын және шешім қабылдауын талдайды.
Мінез-құлықты зерттеу және оның қолданылуы
Мінез-құлықты зерттеу психологияның маңызды саласы болып табылады, өйткені ол адамның күнделікті өмірінде, оның қоғаммен, отбасы мен достарымен қарым-қатынасында көрініс табады. Мінез-құлықты зерттеу арқылы адамның ойлау, эмоция және әрекеттерінің арасындағы байланысты түсінуге болады.
Психологтар мінез-құлықты зерттей отырып, адамдарға өмірлерінде қиындықтарды жеңуге, стресспен күресуге, жақсы қарым-қатынастар орнатуға көмек көрсете алады. Сонымен қатар, психотерапия мен кеңес беру арқылы адамның мінез-құлқын өзгертуге болады.
Қорытынды
Адамның мінез-құлқы психологияның маңызды зерттеу нысаны болып табылады. Оның қалыптасуы және өзгеруі көптеген факторларға байланысты, соның ішінде әлеуметтік орта, тәрбие, жеке тұлғаның қасиеттері мен эмоциялары маңызды рөл атқарады. Мінез-құлықтың әртүрлі түрлерін зерттеу адамның психологиялық жағдайын терең түсінуге және оған сәйкес көмек көрсетуге мүмкіндік береді.
Пайдаланылған әдебиеттер:
- Маслоу, А. (2006). Адамның өзін-өзі жүзеге асыруы.
- Роджерс, К. (1994). Гуманистік психологияның негіздері.
- Скиннер, Б. (1974). Бихевиоризм және мінез-құлық.