Тақырыбы: Қазақтың ұлттық аспаптары және олардың маңызы
Кіріспе
Қазақ халқының ұлттық аспаптары – оның мәдениетінің, тарихының және дәстүрлерінің ажырамас бөлігі болып табылады. Аспаптар арқылы халықтың ішкі сезімі, өмір салты, қуаныштары мен қайғылары бейнеленеді. Қазақтың музыкалық аспаптары көптүрлі және оларды қолдану өнері терең тарихқа ие. Қазақтың ұлттық аспаптары тек қана музыкалық құрал емес, олар халқымыздың дүниетанымын, рухани байлығын, эстетикалық талғамын көрсететін маңызды мәдени мұра болып табылады. Бұл рефератта қазақтың ұлттық аспаптарының түрлері мен олардың маңызы қарастырылады.
Қазақтың ұлттық музыкалық аспаптарының түрлері
Қазақтың музыкалық аспаптары өте көп және олардың әрқайсысы өз ерекшеліктері мен орындаушылық дәстүрлеріне ие. Жалпы, қазақтың ұлттық аспаптары үш негізгі топқа бөлінеді: сым аспаптар, үрмелі аспаптар және соқпалы аспаптар.
1. Сым аспаптар
Сым аспаптары қазақ халқының музыкалық мәдениетінің негізін құрайды. Бұл аспаптардың ішінде домбыра мен қобыз ерекше орын алады.
- Домбыра
Домбыра – қазақтың ең танымал ұлттық аспабы, ол екі ішекті аспап болып табылады. Домбырамен орындалған күйлер мен әндер қазақ халқының терең философиясын, мәдениетін және тұрмысын бейнелейді. Құрманғазы, Тәттімбет, Дина, Махамбет секілді ұлы күйшілердің шығармалары осы аспаппен орындалады. Домбыра қазақ халқының өнерінде үлкен маңызға ие, өйткені ол халықтың дәстүрлерін сақтау мен таратуда маңызды рөл атқарады. - Қобыз
Қобыз – қазақтың көне музыкалық аспабы, ол да сым аспаптардың қатарына жатады. Қобыздың тарихы өте тереңде жатыр, оның шығу тегі шаманизм мен көне түркілік дәстүрлермен байланысты. Қобызбен орындалған әуендер көбінесе қайғылы, философиялық және медитативті болып келеді. Қобызды орындаушылар көбіне күйші болып табылады.
2. Үрмелі аспаптар
Үрмелі аспаптар қазақ музыкасының тағы бір маңызды бөлігі болып табылады. Олар әдетте биге сүйемелдеу, халықтық дәстүрлерді орындау және әртүрлі ұлттық іс-шараларда қолданылады.
- Шертер
Шертер – қазақтың сым аспаптарының бірі, бірақ ол домбырадан ерекшеленеді. Оның ағаштан жасалған үлкен шанағы бар, ал ішектер саны көбінесе үш немесе бес болады. Шертер көбінесе ақындар мен жыраулардың орындауында қолданылған. - Сыбызғы
Сыбызғы – қазақтың үрмелі аспабы, ол ұзын түтікше тәрізді және ерте заманнан бері қазақ халқының тұрмысында қолданылып келеді. Оның дыбысы өте нәзік және әуезді болып, көбінесе жеке өнер көрсету кезінде пайдаланылады.
3. Соқпалы аспаптар
Соқпалы аспаптар қазақ музыкасының ажырамас бөлігі болып табылады. Олар көбінесе ritmik және драмалық элементтерді орындау үшін қолданылады.
- Даулдыр
Даулдыр – қазақтың дәстүрлі соқпалы аспабы, ол негізінен халықтық билерде, тойларда және ұлттық мейрамдарда қолданылады. Даулдырдың дыбысы би мен ырғақты ұстап тұруға көмектеседі. - Тобылғы
Тобылғы – қазақтың тағы бір соқпалы аспабы, ол тек мерекелер мен жәрмеңкелерде емес, сонымен қатар қазақтың жыр-дастандарында да қолданылады.
Қазақтың ұлттық аспаптарының маңызы
Қазақтың ұлттық аспаптары – бұл халықтың мәдени мұрасы мен дәстүрлерін сақтап, оны ұрпақтан ұрпаққа жеткізуші құралдар. Олар тек музыка мен өнердің аспаптары ғана емес, сонымен бірге қазақтың дүниетанымын, ұлттық рухын, тарихын білдіретін символдар.
- Мәдени құндылықтарды сақтаушы
Қазақтың ұлттық аспаптары халқымыздың мәдени құндылықтарын сақтау мен таратуда үлкен рөл атқарады. Домбыра, қобыз, шертер секілді аспаптар арқылы қазақ халқының мәдениеті мен тарихы жас ұрпаққа беріледі. Бұл аспаптар ұрпақтар арасындағы байланысты нығайтып, ұлттық мәдениеттің дамуына ықпал етеді. - Халықтың рухани дүниесі
Қазақтың ұлттық аспаптары халықтың рухани дүниесін, ішкі сезімдерін, қуаныштары мен қайғыларын білдіреді. Әсіресе, күйлер мен әндер арқылы халықтың өткен тарихы, салт-дәстүрлері мен өмір сүру тәсілі көрінеді. Қазақтың өнері, оның аспаптары арқылы адамдар арасында түсіністік пен бірлік орнатылып, ұлттық сезімдер қалыптасады. - Ұлттық бірегейлікті сақтаушы
Қазақ халқының ұлттық аспаптары оның ұлттық бірегейлігін сақтауда маңызды рөл атқарады. Қазіргі таңда қазақ аспаптарын үйрену мен орындау арқылы жастар өз мәдениетіне деген құрмет пен сүйіспеншілік сезімін қалыптастырады. Бұл аспаптар ұлттық мәдениеттің жалғасы болып табылады.
Қазіргі қазақ аспаптары мен оларды дамыту
Қазіргі уақытта қазақтың ұлттық аспаптары көптеген жаңа бағыттар мен жанрлармен үйлесімді дамып келеді. Заманауи қазақ музыкасында ұлттық аспаптар мен әлемдік музыка жанрларының үйлесімі өте жиі кездеседі. Бұл үрдіс қазақ музыкасының кең ауқымда танылуына және ұрпақтар арасындағы байланысты нығайтуға мүмкіндік береді.
- Ұлттық аспаптар мен қазіргі музыка
Қазақтың ұлттық аспаптары бүгінгі күні тек дәстүрлі музыкасымен ғана емес, сонымен қатар заманауи музыкада да қолданылуда. Мысалы, домбыра мен қобыз бүгінде джаз, рок, поп музыкасында да орындалып, өзара үйлесім табуда. Бұл үрдіс ұлттық өнерді жаңғыртуға және оны әлемге танытуға ықпал етеді. - Қазақ аспаптарын дәріптеу
Қазіргі уақытта көптеген мәдени іс-шаралар мен фестивальдерде қазақтың ұлттық аспаптары басты рөл атқаруда. Бұл аспаптарды халықаралық деңгейде танымал ету және әлемдік сахнада көрсету үшін көптеген мәдени жобалар мен бастамалар қолға алынған.
Қорытынды
Қазақтың ұлттық аспаптары – халқымыздың мәдениетінің айнасы. Олар әрбір адамның жан дүниесін ашып, ұлттық құндылықтарды, тарихты және дәстүрді сақтайтын, болашақ ұрпаққа жеткізетін маңызды құрал болып табылады. Қазақтың ұлттық аспаптары әлемдік мәдениетте өз орнын тауып, қазақ өнерінің дамуына үлкен үлес қосуда. Сондықтан ұлттық аспаптарды дамыту, оларды сақтау және дәріптеу – біздің міндетіміз, өйткені олар қазақ халқының рухани байлығы мен ұлттық бірегейлігін сақтауға мүмкіндік береді.
Пайдаланылған әдебиеттер
- Қашаған, Ә. — «Қазақтың ұлттық музыкасы»
- Әуезов, М. — «Қазақтың музыкалық өнері»
- Жұбанов, А. — «Қазақтың музыкалық мәдениеті»
- Сүлейменова, Б. — «Қазақтың ұлттық аспаптары»