Азиядағы мемлекеттердің тарихы: Индия мен Қытай
Азиядағы екі ежелгі мемлекет – Индия мен Қытай, өздерінің мыңдаған жылдардағы тарихымен әлемдік мәдениетке зор ықпал етті. Олардың әрқайсысы өзіне тән ерекше даму жолдарына ие болып, қазіргі заманның саяси, әлеуметтік және мәдени құрылымдарында үлкен орын алады.
I. Индияның тарихы
1. Ежелгі Индия (Б.з.д. III мыңжылдық – Б.з.д. IV ғасыр)
Индияның тарихы өте терең әрі көпқабатты болып табылады. Инд өзенінің алқабында (қазіргі Пәкістан мен Индияның солтүстік-батыс бөліктері) б.з.д. III мыңжылдықта «Инд өркениеті» деп аталатын алғашқы қала мәдениеті дамыды. Бұл өркениет өзінің жоғары деңгейдегі қалалары, гидротехникалық жүйелері және сауда қатынастары арқылы ерекшеленді.
2. Ведалық кезең (Б.з.д. 1500 ж. – Б.з.д. 500 ж.)
Индия тарихындағы маңызды кезеңдердің бірі – ведалық кезең. Бұл кезеңде индуизмнің негізгі ілімдері мен ведалық әдебиеттері пайда болды. Үндістанға келіп қоныстанған арийлер өздерінің діни және әлеуметтік құрылымдарын қалыптастырды, олар касталық жүйе мен ведалық мәтіндерге негізделді.
3. Мауар кезеңі (Б.з.д. IV ғасыр – Б.з. I ғасыры)
Мауя империясының негізін қалаушы Чандрагупта Маурия (б.з.д. 321-297 жж.) болды. Бұл кезең Индияда орталықтандырылған үкіметтің құрылуына әкелді. Ашоканың патшалық етуі кезінде (б.з.д. 268-232 жж.) буддизм үлкен таралым алды және бүкіл Үндістанға таралды. Ашоканың басқаруында империя өз шыңына жетті.
4. Класицизм және ислам әсері (VII-XV ғасырлар)
Үндістанның тарихындағы маңызды кезеңдердің бірі – исламның таралуы. VIII ғасырдан бастап арабтар мен түркілер Үндістанға исламды әкеліп, исламдық мемлекеттер мен династиялар құрылды. XIII ғасырда Делидегі Сұлтандар мемлекеті құрылып, бұл кезеңде ислам мәдениеті мен үнді мәдениеті арасында қақтығыстар мен араласулар орын алды.
5. Британдық отаршылдық кезеңі (XVIII – XX ғасырлар)
Британдықтардың Үндістанды отарлау процесі XVIII ғасырда басталды. Үндістан 1858 жылы Британ империясының тікелей отары болды. Үнді халқының ұлт-азаттық қозғалысы ғасырлар бойы жүргізілді, оның ең әйгілі жетекшісі Махатма Ганди болды. Ганди британдарға қарсы бейбіт қарсылық көрсетіп, 1947 жылы Үндістанның тәуелсіздігін алуға қол жеткізді.
II. Қытайдың тарихы
1. Ежелгі Қытай (Б.з.д. III мыңжылдық – Б.з.д. III ғасыр)
Қытайдың тарихы әлемдегі ең ежелгі мәдениеттердің бірі болып табылады. Қытайдың алғашқы мәдениеттері Хуанхэ өзенінің жағалауында қалыптасты. Б.з.д. III мыңжылдықта Шан және Чжоу патшалықтарының құрылуымен Қытайдың ежелгі тарихы басталды. Қытайдағы алғашқы жазба деректер – «И цзин» мен «Шуцзин» сияқты классикалық шығармалар осы кезеңнің мұрасы болып табылады.
2. Цинь және Хань династиялары (Б.з.д. III ғасыр – III ғасыр)
Б.з.д. III ғасырда Цинь Ши Хуанди Қытайдың біртұтас империясын құрды. Бұл кезең Қытайдың тарихи бірлігі мен орталықтандырылған үкіметтің қалыптасуымен ерекшеленеді. Хань династиясы (б.з.д. 206 – б.з. 220 жж.) кезінде Қытай экономикасы гүлденіп, Ұлы Жібек жолы арқылы Қытай мен басқа да елдер арасындағы сауда байланыстары күшейді.
3. Тан және Сун династиялары (VII – XIII ғасырлар)
Тан династиясы (618-907 жж.) Қытайдың мәдениеті мен өнерінің шыңына жеткен кезең болып саналады. Сун династиясы (960-1279 жж.) кезінде Қытай экономикасы дамып, қала мәдениеті кеңейіп, ғылым мен технологияда үлкен жетістіктерге қол жеткізілді. Бұл кезеңде қағаз ақша, компас және баспа өнері дамыды.
4. Монғол үстемдігі және Мин династиясы (XIII – XVII ғасырлар)
Монғол империясының негізін қалаушы Шыңғыс ханның ұрпағы Хубилай хан Қытайды жаулап алып, Юань династиясын құрды (1271-1368). Осыдан кейін Мин династиясы (1368-1644) құрылып, Қытайдың қайта өркендеуі мен мәдени қайта жаңғыруына себеп болды. Бұл кезеңде Қытайда ғарыштық зерттеулер мен теңіз экспедициялары дамыды.
5. Цинь династиясы және империяның құлауы (XVII – XX ғасырлар)
Цинь династиясы (1644-1912) Қытайдың соңғы империялық әулеті болды. Қытайдың империя кезеңінің соңында, XIX ғасырда Батыстың ықпалының артуы, Ауғанстан мен Опиум соғыстарының әсері Қытайдың ішкі дағдарыстарын күшейтті. 1911 жылы Синьхай революциясы нәтижесінде Қытайда империя құлап, республика құрылды.
III. Қорытынды
Индия мен Қытай – әлемнің екі ең ежелгі және мәдени тұрғыдан бай елдері болып табылады. Олардың тарихы адамзат мәдениетінің, философиясының және ғылымының дамуына үлкен ықпал етті. Индияның және Қытайдың мәдениеті мен философиясы бүгінгі таңда да өзекті болып табылады, ал олардың тарихи тәжірибелері қазіргі заманғы Азияның дамуында маңызды рөл атқаруда.