Дүниежүзілік соғыстар: себептері мен нәтижелері туралы реферат
Кіріспе
XX ғасыр адамзат тарихында әлемдік ауқымдағы екі үлкен соғысқа – Бірінші және Екінші дүниежүзілік соғыстарға толы болды. Бұл соғыстар тек әскери қақтығыстар ғана емес, сондай-ақ саяси, әлеуметтік және экономикалық өзгерістерге де әкелді. Бірінші дүниежүзілік соғыс (1914–1918) және Екінші дүниежүзілік соғыс (1939–1945) дүние жүзіндегі көптеген мемлекеттер мен халықтардың тағдырын түбегейлі өзгертіп, әлемді жаңа тәртіпке бейімдеді. Бұл рефератта дүниежүзілік соғыстардың себептері мен олардың нәтижелері қарастырылады.
Бірінші дүниежүзілік соғыстың себептері мен нәтижелері
1. Бірінші дүниежүзілік соғыстың себептері
Бірінші дүниежүзілік соғыс әлемдік соғыстардың алғашқысы болып табылады және оның себептері бірнеше фактордан тұрады:
- Империалистік саясат пен күшті мемлекеттердің бәсекелестігі: XIX ғасырдың соңында және XX ғасырдың басында көптеген мемлекеттер әлемдік үстемдік үшін күреске түсті. Ұлыбритания, Франция, Германия, Ресей, Австро-Венгрия сияқты мемлекеттер өз аумақтарын кеңейту үшін бәсекелестікті күшейтті. Бұл бәсекелестік әлемдегі саяси тұрақсыздыққа әкелді.
- Ұлтшылдық: Ұлтшылдық сезімдер әсіресе Шығыс Еуропа мен Балқан жарты аралында өте күшті болды. Бұл аймақтағы ұлттар тәуелсіздік пен өзін-өзі билеу құқығын талап етіп, халықаралық шиеленіс туғызды.
- Әскери альянстар мен қарулану жарысы: Германия, Австро-Венгрия мен Италиядан тұратын Үштік одақ және Ұлыбритания, Франция мен Ресейден тұратын Үштік келісім сияқты әскери альянстардың қалыптасуы әлемде әскери күштерді жинақтауға алып келді. Әскери қару-жарақ жарысы мен соғысқа дайындық соғысты бастауға түрткі болды.
- Балқан дағдарысы: Балқан аймағындағы қақтығыстар мен этникалық шиеленістер, әсіресе 1914 жылы Сараево оқиғасы, соғыстың басталуына себеп болды. Австро-Венгрияның мұрагері Франц Фердинандтың қастандықтан қаза табуы соғыстың тікелей себебі болды.
2. Бірінші дүниежүзілік соғыстың нәтижелері
- Әлемнің саяси картасының өзгеруі: Бірінші дүниежүзілік соғыс барысында төрт үлкен империя – Ресей, Германия, Австро-Венгрия және Осман империясы күйреді. Бұл империялардың орнына жаңа мемлекеттер мен республикалар құрылды, мысалы, Чехословакия, Югославия, Польша, Туркия.
- Әлеуметтік және экономикалық өзгерістер: Соғыс көптеген халықтың өмірін қиып, экономика мен өндірістің күйреуіне әкелді. Соғыс кезінде түрлі елдерде ауыр әлеуметтік дағдарыстар орын алды, көптеген халық аштық пен кедейліктен зардап шекті.
- Лига Нацийдің құрылуы: Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін БҰҰ-ның алғашқы қадамы ретінде Лига Наций құрылды. Бұл халықаралық ұйым соғыстардың алдын алу үшін мемлекеттердің арасында бейбіт келіссөздер жүргізуді көздеді, бірақ ол толыққанды жұмыс істей алмады.
Екінші дүниежүзілік соғыстың себептері мен нәтижелері
1. Екінші дүниежүзілік соғыстың себептері
Екінші дүниежүзілік соғыс Бірінші дүниежүзілік соғыстың нәтижесінде қалыптасқан халықаралық жүйенің әлсіреуі мен экономикалық дағдарыстарға байланысты пайда болды:
- Версаль бейбіт келісімі мен оның салдары: Бірінші дүниежүзілік соғыстың аяқталуының нәтижесінде Германияға салынған қатал шарттар мен экономикалық санкциялар оны әлсіретіп, көптеген әлеуметтік наразылықтарға себеп болды. Германияның экономикалық күйреуі және Версаль келісімінің әділетсіздігі Адольф Гитлердің билікке келуіне жол ашты.
- Гитлердің агрессивті саясаты: Германияның фашистік режимі 1933 жылы Адольф Гитлердің билікке келуімен басталды. Гитлердің Германияның күшін қалпына келтіру, жаңа территорияларды жаулап алу және әлемдегі үстемдігін орнату саясаты Екінші дүниежүзілік соғыстың басталуына себеп болды.
- Европадағы агрессия мен келісімдер: Германияның Польшаға шабуылы (1939 ж.) Екінші дүниежүзілік соғыстың басталуына тікелей себеп болды. Германияның кеңеюі мен фашистік идеологияның таралуы халықаралық қауіп-қатерді арттырды. Батыс демократиялары мен Кеңес Одағы арасындағы келісімдер мен бөліністер де соғыстың себептерін күшейтті.
- Японияның агрессивтілігі: Жапонияның Азиядағы кеңею саясаты, әсіресе Қытайға жасалған шабуылдар мен Тынық мұхитындағы ұлғайған әскери қатысуы соғыстың халықаралық ауқымда таралуына әкелді.
2. Екінші дүниежүзілік соғыстың нәтижелері
- Германияның жеңілуі және Ұлыбритания мен АҚШ-тың үстемдігі: Екінші дүниежүзілік соғыстың нәтижесінде Германия жеңіліп, оның аумағы екіге бөлінді. Соғыс аяқталғаннан кейін АҚШ пен Кеңес Одағы әлемдегі супердержава деңгейіне көтеріліп, Қырғи-қабақ соғыс дәуірі басталды.
- Еуропаның қайта құрылуы: Соғыс барысында Еуропа мемлекеттері толықтай қирап, инфрақұрылым мен экономиканың қайта қалпына келуі қажет болды. Маршалл жоспары бойынша АҚШ Еуропа елдеріне экономикалық көмек көрсетті.
- Біріккен Ұлттар Ұйымы (БҰҰ) құрылуы: Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін БҰҰ құрылды, оның басты мақсаты – халықаралық бейбітшілікті сақтау және соғыстардың алдын алу болды. Бұл ұйым әлемдік қатынастарда маңызды рөл атқарып, халықаралық дауларды шешу үшін негіз болды.
- Атомдық қару: Соғыстың соңында АҚШ жапон қалалары Хиросима мен Нагасакиге атом бомбасын тастағаннан кейін, атом қаруы әлем тарихында жаңа кезеңді бастады. Бұл жойқын қарудың күшін және оны қолданудың салдарын көрсетіп берді.
Қорытынды
Дүниежүзілік соғыстар адамзат тарихында үлкен өзгерістерге, трагедияларға және халықаралық қатынастардың жаңа құрылымдарына әкелді. Бірінші дүниежүзілік соғыс әлем картасын өзгертіп, жаңа саяси жүйелерді қалыптастырса, Екінші дүниежүзілік соғыс адамзаттың қуатты қару-жараққа деген көзқарасын өзгертті, жаңа халықаралық ұйымдардың құрылуына ықпал етті. Әрбір соғыс көптеген құрбандарды әкелді, бірақ олар сонымен бірге жаңа халықаралық қатынастардың негізін қалады.