Жаңа заман тарихы: Ұлы географиялық ашулар
Ұлы географиялық ашулар – XV-XVII ғасырларда басталып, әлем картасын түбегейлі өзгерткен маңызды тарихи оқиғалар сериясы. Бұл ашулардың нәтижесінде жаңа жерлер ашылып, мәдениеттер мен халықтар арасындағы байланыстар нығайды, әлемдік сауда мен экономика дамыды, сонымен қатар империализм мен отаршылдық саясатының негізі қаланды.
I. Ұлы географиялық ашулардың себептері
Ұлы географиялық ашуларға бірнеше факторлар себеп болды:
- Экономикалық себептер: XV ғасырдың соңында Еуропа елдері жаңа сауда жолдарын іздеді. Бұған дейін Азияға баратын жолдар Түркия мен Моңғолдардың бақылауында болғандықтан, батыс еуропалықтар жаңа бағыттарды іздеуге мәжбүр болды. Дәл осы уақытта, әсіресе, асыл тастар мен дәмдеуіштерге деген сұраныс артты, бұл жаңа нарықтарға жол ашуға себеп болды.
- Технологиялық жаңалықтар: XVI ғасырда кемелер мен картографияда бірқатар жаңалықтар жасалды. Бұл жаңалықтар географиялық зерттеулерге үлкен ықпал етті. Карта жасау, теңіз навигациясы және компас сияқты құралдар зерттеушілердің алыстағы жерлерге қауіпсіз жетуіне мүмкіндік берді.
- Діни себептер: Христиан миссионерлері жаңа жерлерде христиан дінін тарату үшін зерттеулер жүргізді. Бұл әсіресе португалдықтар мен испандықтар үшін маңызды болды.
- Ғылыми қызығушылық: Ғылымның дамуы мен дүниеге деген жаңа көзқарас XVI ғасырда географиялық зерттеулерге деген қызығушылықты арттырды. Астрономия мен географиядағы жаңалықтар жаңа жерлерге саяхат жасауды ынталандырды.
II. Ұлы географиялық ашулар
- Кристофор Колумб (1492)
Кристофор Колумбтың 1492 жылы Америка құрлығын ашуы – Ұлы географиялық ашулардың бастауы ретінде тарихта қалды. Колумб Испания патшалығының қолдауымен Атлант мұхитын кесіп өтіп, жаңа жерлерге жетті. Ол Құрама Штаттардың батыс жағалауына жақын жерлерді ашқанымен, оның ойы Азияға жол ашу болатын. Колумбтың ашқан жерлері кейінірек Америка деп аталды. - Бартоломеу Диаш (1488)
Португалиялық теңізші Бартоломеу Диаш алғаш рет 1488 жылы Африканың оңтүстік шетін айналып, Үнді мұхитына жетті. Бұл маңызды ашу Португалияға жаңа сауда жолдарын ашуға мүмкіндік берді. - Васко да Гама (1498)
Португалияның ұлы теңізшісі Васко да Гама 1498 жылы Үндістанға жетіп, Еуропа мен Азия арасындағы сауда жолдарын ашты. Бұл жаңалық Португалияға Азия нарығына жол ашып, оған үлкен сауда артықшылығы берді. - Фернан Магеллан (1519-1522)
Магеллан 1519-1522 жылдары алғаш рет әлемді айналып өтіп, жаһандық теңіз саяхаттарын жүргізді. Оның экспедициясы алғаш рет әлемнің дөңгелектілігін дәлелдеді және жаңа жерлер мен мұхиттарды ашуға мүмкіндік берді. - Америка құрлығының ашылуы және зерттелуі
Колумбтың ашқан жерлері кейіннен көптеген зерттеушілер мен саяхатшылардың қызығушылығына айналды. 1513 жылы Понсе де Леон жаңа жерлерді ашып, кейінірек Америка құрлығының солтүстік бөлігін зерттеді. Бұл ашулар Еуропа елдерінің жаңа отарлар құруына жол ашты.
III. Ұлы географиялық ашулардың нәтижелері
- Жаңа сауда жолдарының ашылуы
Ұлы географиялық ашулар нәтижесінде жаңа сауда жолдары ашылды. Азия мен Еуропа арасындағы сауда байланыстары жақсарды, ал Атлант мұхиты арқылы Солтүстік және Оңтүстік Америка елдерімен сауда жасала бастады. Сауда жолдары жаңа экономикалық мүмкіндіктер туғызды. - Отаршылдық және империализм
Жаңа жерлер ашылуымен қатар, Еуропа елдері өздерінің отарларын құра бастады. Испания мен Португалия алғашқылардың қатарында Америка мен Азияда колониялар құрды. Кейінірек Англия, Франция, Голландия және басқа елдер де әлемнің түрлі бөліктерінде өздерінің отарларын кеңейтті. - Мәдениетаралық байланыстар
Географиялық ашулар жаңа мәдениеттер мен халықтардың арасындағы байланыстарды орнатты. Еуропалықтар жаңа жерлерді ашып қана қоймай, сол жерлердің халықтарымен өзара қарым-қатынас орнатты. Бұл, өз кезегінде, мәдени алмасуға, жаңа идеялар мен технологиялардың таралуына себеп болды. - Ғылыми прогресс
Географиялық ашулар жаңа карталар мен зерттеулерге негіз болды. Астрономия, навигация және теңіз ғылымдары үлкен дамуға ие болды. Әсіресе картография мен теңіз навигациясындағы жетістіктер зерттеушілерге алыстағы жерлерге қауіпсіз жетуге мүмкіндік берді.
IV. Қорытынды
Ұлы географиялық ашулар – адамзат тарихындағы ең маңызды оқиғалардың бірі болып саналады. Бұл ашулардың нәтижесінде әлем картасы түбегейлі өзгерді, жаңа мәдениеттер мен халықтар танысты, сауда жолдары жаңарды, ал отаршылдық пен империализмнің негізі қаланды. Сол уақыттағы ғылыми жетістіктер мен технологиялық жаңалықтар біздің қазіргі заманымызда да маңызды орын алып отыр. Ұлы географиялық ашулар жаңа әлемге деген көзқарасты өзгертіп, әлемдік тарихқа жаңа бетбұрыс әкелді.