ХІХ ғасырдағы ғылыми революциялар туралы реферат
Кіріспе
ХІХ ғасыр — ғылым мен техника саласында ерекше өзгерістер мен жаңалықтардың болған кезеңі. Бұл ғасырда ғылыми революциялар мен техникалық жетістіктер бүкіл әлемнің дамуында айтарлықтай маңызды рөл атқарды. ХІХ ғасырдың алғашқы жартысында индустриалды революцияның басталуы мен ғылыми жаңалықтардың кеңеюі, кейінірек әртүрлі жаңа теориялардың және ашылулардың пайда болуы қоғам мен мәдениетке үлкен ықпал етті. Бұл ғылыми революциялар физика, биология, химия, астрономия, медицина және әлеуметтік ғылымдар сияқты көптеген салаларды қамтыды.
1. Индустриалды революция және техникалық жетістіктер
ХІХ ғасырдың басында басталған индустриалды революция ғылым мен техниканың дамуына негіз қалады. Бұл революция негізінен Ұлыбританияда басталды, кейін ол бүкіл Еуропа мен әлемге тарады. Индустриалды революцияның басты жетістіктерінің бірі — жаңа машина мен өндіріс әдістерінің енгізілуі болды. Бұл процеске түрлі ғылыми жаңалықтар мен техникалық жетістіктер ықпал етті, атап айтқанда:
- Паровая машина: Джеймс Уатттың 1765 жылы жасаған паровая машинасы өнеркәсіптік өндірісті түбегейлі өзгертті. Ол тасымалдау мен өндірісте тиімділікті арттырып, темір жолдар мен зауыттарды дамытуға мүмкіндік берді.
- Тоқыма өнеркәсібі: Тоқыма өнеркәсібінде Джон Кэйдің ұшу қайығы (1733) және Ричард Аркрайттың су күшімен жұмыс істейтін тоқыма станогы (1769) сияқты жаңалықтар өндірістің өнімділігін арттырды.
- Темір жолдар мен көлік: Георг Стивенсонның «Локомотив» деп аталатын алғашқы теміржол пойызы (1814) теміржолдардың дамуына ықпал етіп, әлемдік экономиканың тез өсуіне әсер етті.
2. Физикадағы жаңалықтар
ХІХ ғасырдың физика саласында да үлкен жаңалықтар мен теориялар жасалды:
- Электр және магнетизм: 1820 жылы дат ғалымы Ханс Кристиан Эрстед электр мен магнетизмнің өзара байланысты екенін ашты. Осыдан кейін электр мен магнетизмді зерттеу кеңейіп, Майкл Фарадей мен Джеймс Клерк Максвелл электромагниттік теорияларды қалыптастырды. Максвеллдің электромагниттік толқындар теориясы кейінірек радио мен телекоммуникацияның дамуына негіз болды.
- Термодинамика: 19 ғасырда Сади Карно, Рудольф Клаузиус және Вильгельм Рудольф сияқты ғалымдар термодинамиканың негіздерін қалады. Олардың еңбектері мен ашылулары энергияның сақталу заңы мен энтропия ұғымын енгізді.
3. Биология мен медицинадағы жаңалықтар
ХІХ ғасырда биология мен медицина саласында да үлкен жаңалықтар ашылды, бұл ғылымды жаңа деңгейге көтерді:
- Дарвиннің эволюциялық теориясы: 1859 жылы Чарльз Дарвиннің «Түрлердің шығуы» деген еңбегі жарық көрді. Дарвиннің эволюция теориясы табиғи сұрыптау жолымен тірі организмдердің өзгеруін түсіндірді. Бұл теория ғылыми әлемде үлкен дау тудырып, адамдардың тіршілікке деген көзқарасын түбегейлі өзгертті.
- Генетика негіздері: Австриялық ғалым Грегор Мендель 1865 жылы өсімдіктерді будандастыру тәжірибесін жасап, тұқым қуалаушылықтың заңдылықтарын ашты. Бұл генетиканың негізін қалаған маңызды зерттеулер болды.
- Медицинадағы антисептика мен вакциналау: Медицинада 19 ғасырда Луи Пастер мен Роберт Кох сияқты ғалымдар инфекциялық аурулардың қоздырғыштарын ашты. Пастердің антисептикалық әдістері мен вакциналау теориясы инфекциялық ауруларды емдеу мен алдын алу саласында үлкен революция жасады.
4. Химиядағы жетістіктер
Химия саласында ХІХ ғасырда бірнеше ірі жаңалықтар ашылды:
- Периодтық жүйе: Дмитрий Менделеев 1869 жылы химиялық элементтердің периодтық жүйесін жасады. Бұл жүйе химияның негізгі теориялық негіздерінің бірі болып саналады және элементтердің қасиеттері мен атомдық салмақтарының арасындағы байланысқа негізделген.
- Органикалық химия: Фридрих Вёлер органикалық қосылыстарды синтездеу арқылы органикалық химияның негізін қалады. Бұл органикалық химияның дамуына жаңа бағыт ашты.
5. Астрономиядағы жаңалықтар
Астрономия саласында да ХІХ ғасырда көптеген маңызды ашылулар болды:
- Жұлдыздардың спектрлік талдауы: Густав Кирхгоф және Роберт Бунзен 1859 жылы жұлдыздардың спектрлерін зерттей отырып, олардың химиялық құрамын анықтауға мүмкіндік берді.
- Гелиоцентризм мен күн жүйесінің құрылымы: Йоханн Кеплердің күн жүйесінің заңдарын толықтыра отырып, 19 ғасырда астрономдар Күннің айналу заңдылықтарын терең зерттей бастады.
Қорытынды
ХІХ ғасырда ғылым мен техника саласында орын алған революциялық өзгерістер бүкіл әлемнің дамуына айтарлықтай ықпал етті. Физика, биология, химия, астрономия және медицина салаларындағы ғылыми жаңалықтар қоғамның барлық аспектілеріне әсер етті, күнделікті өмірде де өзгерістер болды. Ғылыми революциялар ХХ ғасырда жаңа ғылыми парадигмалардың қалыптасуына және әлемнің ғылыми түсінігін өзгертуге негіз болды.