Индустриализация дәуірі: әлемдік өзгерістер туралы реферат
Индустриализация дәуірі – ХVІІІ ғасырдың соңғы жартысынан бастап ХХ ғасырдың басына дейінгі уақытты қамтитын кезең. Бұл кезеңде әлемнің экономикалық, әлеуметтік және саяси құрылымында терең өзгерістер орын алды. Индустриализация – еңбек құралдарының жетілдірілуі, өнеркәсіп өндірісінің дамуы және ауыл шаруашылығында механикаландыру мен автоматтандырудың енгізілуі. Бұл процесс адамзат қоғамында көптеген жаңа бағыттарды қалыптастырды, оның ішінде қалалардың өсуі, еңбек өнімділігінің артуы, жаңа технологиялардың пайда болуы және жаңа әлеуметтік таптардың қалыптасуы.
1. Индустриализацияның басталуы
Индустриализация дәуірінің бастамасы Ұлыбританияда ХVІІІ ғасырдың соңында басталды. Осы уақытта бірінші өнеркәсіп революциясы жүзеге асып, бұл процесс басқа елдерге де таралды. Ұлыбританияда өнеркәсіптің дамуына себеп болған негізгі факторлар: табиғи ресурстардың молдығы (әсіресе көмір мен темір рудасы), саяси тұрақтылық, сауда мен колониялық империялардың арқасында капиталдың көптеп жиналуы және ғылыми-техникалық жаңалықтар.
Бұл кезеңде механикаландырылған өндіру әдістері кеңінен қолданылып, дәстүрлі қолөнер өндірісінің орнына фабрика мен зауыттардың құрылуы басым болды. Өнеркәсіптің басты салаларына мата өнеркәсібі, металлургия, көмір өндіру және теміржол құрылысы жатты.
2. Индустриализацияның әлеуметтік және экономикалық салдары
Индустриализацияның негізгі экономикалық салдары еңбек өнімділігінің артуы болды. Механикалық құралдар мен жаңа өндіріс әдістері жұмыстың тиімділігін едәуір жоғарылатты. Бұл өз кезегінде тауарлардың көптеп өндіріліп, нарыққа шығуына, ал тауарлар бағасының төмендеуіне әкелді. Нәтижесінде, халықтың әл-ауқаты көтеріліп, тұтынушылық деңгейі артты.
Әлеуметтік тұрғыда индустриализация жаңа таптардың пайда болуына себеп болды. Ауыл шаруашылығы мен қолөнер кәсібінің төмендеуімен қатар, үлкен фабрика және зауыт иелері — буржуазия мен жұмысшылар класы қалыптасты. Жұмысшылардың жағдайы қиын болды: ұзақ жұмыс уақыты, ауыр еңбек жағдайлары және төмен жалақылар. Бұл жағдайлар әлеуметтік наразылықтарға және жұмысшылардың құқықтарын қорғау үшін күресуге алып келді.
3. Қалалардың өсуі және урбанизация
Индустриализацияның тағы бір маңызды нәтижесі – урбанизацияның қарқынды дамуы болды. Фабрикалар мен өндіріс орындарының пайда болуы және олардың шоғырлануы жаңа қалалардың құрылуына әкелді. Қалаларда жұмыс күшінің көп болуы үшін ауылдардан қалаға ағылған халықтың саны артты. Осылайша, қалалар үлкен жұмысшы табын жинады, бірақ бұл құбылыс тұрғындардың жағдайын жақсартқан жоқ. Қалаларда санитариялық жағдайлар нашарлап, өмір сүру деңгейі төмендеді.
Қалалардың өсуі, әсіресе Ұлыбритания, Франция, Германия және АҚШ сияқты елдерде айқын көрініс тапты. Бірақ бұл процесс көптеген басқа елдерде де байқалды, оның ішінде Ресей мен Қытайда да индустриализация басталды.
4. Жаңа технологиялар мен көлік жүйесі
Индустриализацияның маңызды белгілерінің бірі – жаңа технологиялардың пайда болуы мен қолданылуы. Мысалы, 1769 жылы Джеймс Уатттың пароход қозғалтқышын ойлап табуы өндіріс орындарында энергияның жаңа көздерін пайдалануға мүмкіндік берді. Бұл өнеркәсіптің әртүрлі салаларында механикаландырылған процестерді енгізуге ықпал етті.
Теміржолдың дамуы да индустриализацияның маңызды кезеңдерінің бірі болды. Жаңа көлік жүйелері өнімдердің үлкен қашықтыққа тасымалдануына мүмкіндік берді, бұл өз кезегінде сауданың дамуына және қалааралық байланыстардың нығаюына себеп болды. Теміржолдардың құрылуы әлемдік экономикада жаңа кезеңнің басталғанын білдірді.
5. Индустриализация және халықаралық қатынастар
Индустриализация әлемдік экономикаға үлкен ықпал етті. Бұл кезеңде Ұлыбритания мен басқа еуропалық мемлекеттер жаһандық саудада үстемдік жүргізіп, отарлық саясатты күшейтті. Британдық империя әлемнің көп бөлігін колонияға айналдырды, осылайша шикізат ресурстарын арзан бағамен алды және өнеркәсіптік өнімдерді басқа елдерге сатты.
Құрама Штаттар да индустриализацияны іске асырып, әлемдік экономиканың ірі ойыншыларының біріне айналды. Сонымен қатар, Ресей мен Жапония сияқты елдер де индустриализация жолына түсті. Бұл елдерде өнеркәсіптің дамуы мен техникалық прогресс әлемдік билік балансын өзгертуге әсер етті.
6. Индустриализацияның дағдарысқа алып келуі
Индустриализацияның жағымды жақтары мен жетістіктеріне қарамастан, бұл процесс әлеуметтік, экологиялық және экономикалық дағдарыстарға алып келді. Біріншіден, жұмысшылардың жағдайы нашарлап, еңбек құқықтарының бұзылуы және әлеуметтік теңсіздік мәселесі туындады. Екіншіден, өнеркәсіптік өндірістің артуы қоршаған ортаға теріс әсерін тигізіп, экологиялық проблемаларға әкелді. Бұл кезеңде ауа, су және топырақ ластануы мәселелері айқын байқала бастады.
Қорытынды
Индустриализация дәуірі адамзат тарихында үлкен өзгерістер мен жаңалықтарға жол ашты. Экономиканың өнеркәсіптік сипатқа ауысуы әлемнің көптеген бөліктерінде өмірдің сапасын өзгертіп, жаңа әлеуметтік таптардың пайда болуына, қалалардың өсуіне және жаңа технологиялардың даму қарқынының артуына әкелді. Алайда, бұл кезеңде көптеген әлеуметтік және экологиялық мәселелердің туындағанын да ескеру қажет. Индустриализацияның жетістіктері мен кемшіліктері бүгінгі күнде де қоғам үшін маңызды сабақтар болып табылады.