Қазақстандағы Алтын Орда дәуірі туралы реферат
Кіріспе
Алтын Орда — XIV-XV ғасырлар аралығында Еуразияның кең аумағын қамтыған ұлан-ғайыр империя, оның құрамында қазіргі Қазақстанның көптеген жерлері де болды. Алтын Орда мемлекетін негіздеген құрылтайшы — Шыңғыс ханның ұрпағы Бату хан. Алтын Орда дәуірі қазақ халқының қалыптасу тарихында маңызды кезең болып саналады, себебі бұл кезеңде көптеген саяси, әлеуметтік және мәдени өзгерістер орын алды.
1. Алтын Орда мемлекетінің құрылуы және саяси жағдайы
Алтын Орда мемлекетін негіздеген Бату хан 1242 жылы Жошы ұлысының батыс бөлігін бағындырып, өзінің астанасын Еділ (Волга) өзенінің бойындағы Сарай қаласында орналастырды. Алтын Орда ұлысының атауы да осы аймақтағы «алтын» қала мен оның экономикасына байланысты қойылған. Бұл мемлекеттің негізі Шыңғыс ханның ұлы Жошының ұрпақтары — Бату хан, Берке хан, Менгу-Тимур хан және т.б. басқарған кезеңдермен байланысты.
Алтын Орда өз кезінде бірқатар халықтарды өз құрамына қосып, Еуразияның кең аумағында қуатты мемлекет ретінде танылды. Алтын Орда империясының жері бүгінгі Қазақстаннан бастап, Ресей, Украина, Кавказ, Қырым және басқа да көптеген жерлерді қамтыды.
2. Алтын Орда мемлекетінің құрылымы мен басқару жүйесі
Алтын Орда мемлекеті Шыңғыс ханның мемлекет құрылымына негізделіп, көшпелі империя ретінде ұйымдастырылды. Оның саяси жүйесі феодалдық басқару жүйесіне жақын болды, бірақ мемлекеттің негізгі негізі көшпелі мал шаруашылығы мен сауда болды. Алтын Ордада хан билігі ең жоғарғы билік болып саналды, ал оның айналасында көптеген уәзірлер мен беделді сұлтандар басқарды. Ханның билігі көбінесе әскери құрылымға сүйенді.
Алтын Орда мемлекетіндегі әлеуметтік құрылым былайша бөлінді:
- Хан мен оның отбасы: Елдің жоғары билік өкілдері.
- Әмірлер мен сұлтандар: Әскери және әкімшілік қызметтерді атқарушылар.
- Қарапайым халық: Диқандар, саудагерлер, қолөнершілер және шаруалар.
- Құлдар мен тұтқындар: Әлеуметтік төменгі қабаттағы халық.
3. Алтын Орда дәуірінің экономикалық және мәдени дамуы
Алтын Орда экономикасы негізінен мал шаруашылығы мен саудаға сүйенді. Алтын Орда империясы арқылы Ұлы Жібек жолы жанданып, шығыс пен батыс арасында сауда байланыстары орнатылды. Орда Қытайдан Еуропаға дейінгі аралықтағы түрлі тауарларды тасымалдау арқылы үлкен байлыққа ие болды.
Алтын Орда дәуірінде мәдениет пен ғылым да дамыды. Ордада өнер мен әдебиет гүлденіп, ислам дінінің таралуы нәтижесінде көптеген білім беру орындары мен медреселер ашылды. Астрономия, медицина, математиканың кейбір салаларында да жетістіктер болды.
4. Алтын Орда дәуірінде Қазақстан жерінде болған тарихи оқиғалар
Алтын Орда кезеңінде Қазақстан жері бірнеше маңызды тарихи оқиғалардың орталығына айналды:
- Жошы ұлысының жері: Қазақстанның қазіргі аумағы, әсіресе Орта Азия мен Қазақстанның солтүстік бөліктері, Алтын Орда империясының құрамында болды. Бұл жерде көптеген қалалар мен сауда орталықтары қалыптасты.
- Әскери жорықтар: Бату ханның әскері Шыңғыс ханның жорықтары сияқты көптеген елдерді бағындырып, Алтын Орда империясының шекараларын кеңейтті. Осыған байланысты қазіргі Қазақстан жерінде көптеген шайқастар болып, сол кезеңнің мәдени мұрасы қалыптасты.
- Исламның таралуы: Алтын Орда дәуірінде ислам діні қарқынды түрде таралды. Бұл кезеңде көптеген қазақ жерінде медреселер мен мешіттер салынды, ислам мәдениеті мен ғылымы кеңінен дамыды.
5. Алтын Орда мемлекетінің құлдырауы және оның Қазақстан тарихына әсері
XIV ғасырдың ортасында Алтын Орда мемлекеті ішкі алауыздықтар мен сыртқы шабуылдардың салдарынан әлсірей бастады. Қарақытайлар мен Мәуереннахрдан келген жаулардың шабуылдары мемлекеттің әлсіреуіне әкелді. 1395 жылы Әмір Темірдің жорығы Алтын Ордаға ауыр соққы болды, ол мемлекет әлсіреп, бірнеше дербес ұлыстарға бөлінді.
Алтын Орда дәуірінің соңына таман көптеген аумақтар бөлініп, Қазақстан жерінде өз дербес хандықтар құрылды. Қазақстанда Алтын Ордадан кейінгі кезеңде Ақ Орда мен Көк Орда сияқты мемлекеттер пайда болды, олар кейін Қазақ хандығының қалыптасуына негіз болды.
Қорытынды
Алтын Орда дәуірі Қазақстан тарихындағы маңызды кезеңдердің бірі болып табылады. Бұл мемлекет Қазақстан жерінің саяси, экономикалық және мәдени дамуына үлкен әсер етті. Алтын Орда кезеңінде қазақ халқының қалыптасуы мен ұлттық мемлекет құрылымының қалыптасуына жол ашылды. Алтын Орда дәуірінің мәдени мұрасы бүгінгі күнге дейін зерттеліп, еліміздің тарихындағы бірегей кезең ретінде бағаланады.