Демография және халық географиясы туралы реферат
Кіріспе
Демография және халық географиясы – халықтың санын, құрылымын, таралуын, миграциясын және халықтың өмір сүру деңгейін зерттейтін ғылымдар. Демография халықтың жағдайы мен дамуын зерттейтін болса, халық географиясы оны географиялық тұрғыдан талдайды. Бұл екі ғылым да қоғамның дамуымен тығыз байланысты және экономикалық, әлеуметтік, саяси мәселелерді түсіну үшін маңызды.
1. Демографияның анықтамасы және міндеттері
Демография – халықтың санын, құрылымын, құрамын, оның уақыт өткен сайын өзгеруін зерттейтін ғылым. Демографияның негізгі міндеттері:
- Халықтың саны мен құрылымын талдау.
- Туу, өлім, миграция сияқты табиғи және жасанды өзгерістерді зерттеу.
- Халықтың өмір сүру сапасы мен әлеуметтік жағдайын зерттеу.
- Демографиялық болжам жасау, яғни болашақтағы халық санының қалай өзгеретінін анықтау.
- Халықтың әлеуметтік, экономикалық, мәдени жағдайларын зерттеу.
2. Демографиялық көрсеткіштер
Демография ғылымы үшін бірнеше негізгі көрсеткіштер маңызды, олар:
- Туу деңгейі – белгілі бір аймақта немесе елде белгілі бір уақыт аралығында тіркелген туудың саны.
- Өлім деңгейі – белгілі бір уақыт аралығында халықтың өлім көрсеткіші.
- Жас құрылымы – халықтың жас тобына бөлінуі (балалар, еңбекке қабілетті жастағы адамдар, қарттар).
- Миграция – халықтың бір аймақтан басқа аймаққа көшуі.
- Орташа өмір сүру ұзақтығы – адамның өмір сүру ұзақтығын орташа көрсеткіш ретінде есептеу.
- Табиғи өсу – туудың өлімнен артуы нәтижесінде халық санының өсуі.
3. Халық географиясының анықтамасы және міндеттері
Халық географиясы – халықтың географиялық таралуын, оның орналасу ерекшеліктерін және әлеуметтік-экономикалық факторлармен байланысын зерттейтін ғылым. Халық географиясының негізгі міндеттері:
- Халықтың таралу заңдылықтарын зерттеу.
- Қоныс аударудың, миграцияның әсерін талдау.
- Халықтың орналасуын климаттық, географиялық, экономикалық жағдайлармен байланыстыру.
- Урбандалу (қалалану) мен ауылдық жерлер арасындағы айырмашылықтарды зерттеу.
- Демографиялық мәселелер мен шешімдерді географиялық тұрғыдан талдау.
4. Демографиялық дағдарыстар мен проблемалар
Әлемде бірнеше маңызды демографиялық мәселелер бар:
- Қартайған халық – кейбір елдерде халықтың қартайып, жастардың санының азаюы байқалады. Бұл жұмыс күшінің жетіспеушілігіне және әлеуметтік қамсыздандыру жүйелеріне ауыртпалық әкеледі.
- Туу деңгейінің төмендеуі – көптеген дамыған елдерде туу деңгейі төмендеп, халық санының табиғи өсуі әлсіреп жатыр.
- Миграция – халықтың ішкі және сыртқы миграциясы көбейіп, бұл елдердің әлеуметтік құрылымдарына әсер етеді.
- Қалалану – қала халқының санының артуы, ауылдан қалаға көшу үрдісі. Бұл ауылдық жерлерде еңбек ресурстарының тапшылығына және қалада инфрақұрылымдық мәселелерге әкеледі.
5. Қазақстандағы демографиялық жағдай
Қазақстанда демографиялық жағдай әр түрлі өзгерістерге ұшырап отыр. Кеңес одағының ыдырауынан кейін халық санының өсуі баяулап, миграцияның салдарынан халық құрылымында өзгерістер байқалды. 90-шы жылдары халық санының тұрақсыздығы мен көші-қон процестерінің күшеюі байқалды. Бірақ соңғы жылдары туу деңгейінің артуы мен табиғи өсудің көбеюі байқалады. Сонымен қатар, Қазақстанда қарттар санының өсуі мен жастардың көші-қоны мәселесі өзекті болып тұр.
6. Халықтың орналасуы және урбандалу
Қазақстанның халық орналасуы бойынша айырмашылықтар бар. Қала халқының саны өсе келе, ауыл халқының саны азайып жатыр. Алматы, Нұр-Сұлтан, Шымкент секілді үлкен қалаларда халықтың тығыздығы жоғары. Бұл қалаларда еңбек ресурстары, инфрақұрылым, әлеуметтік қызметтер дамыған. Алайда ауылдық жерлерде жұмыс орындары мен әлеуметтік қызметтердің жетіспеушілігі байқалады.
Қорытынды
Демография мен халық географиясы ғылымдары адамдардың өмір сүру жағдайларын және олардың географиялық ортада қалай өзгеретінін түсінуге мүмкіндік береді. Қазақстанның демографиялық мәселелерін шешу үшін тууды көтермелеу, миграцияны тиімді басқару, халықтың өмір сүру сапасын жақсарту үшін кешенді шаралар қажет. Осы мәселелерді зерттеу және шешу экономиканың әрі әлеуметтік дамуының негізін қалайды.