Қан айналымы жүйесі

ҚАН АЙНАЛЫМЫ ЖҮЙЕСІ

Кіріспе

Қан айналымы жүйесі адам ағзасындағы маңызды жүйелердің бірі болып табылады. Ол оттегі мен қоректік заттарды барлық мүшелер мен тіндерге тасымалдап, көмірқышқыл газы мен басқа да зат алмасу өнімдерін шығарады. Бұл жүйе жүрек пен қан тамырларынан тұрады және ағзадағы барлық жасушалардың тіршілігін қамтамасыз етеді.

1. Қан айналымының құрылымы

Қан айналым жүйесі жүрек пен қан тамырларынан тұрады.

1.1 Жүрек

Жүрек – бұлшық еттен тұратын қуатты мүше, оның негізгі қызметі – қанды бүкіл денеге айдау. Ол төрт бөлімнен тұрады:

• Сол жақ және оң жақ жүрекшелер
• Сол жақ және оң жақ қарыншалар

Жүрек өздігінен жиырылып, қанды қан тамырларына айдайды. Орташа есеппен, жүрек бір минутта 60-80 рет соғады.

1.2 Қан тамырлары

Қан айналым жүйесінде үш негізгі қан тамыры түрі бар:

• Артериялар – қанды жүректен мүшелерге тасымалдайды. Ең ірі артерия – қолқа (аорта).
• Капиллярлар – өте жіңішке қан тамырлары, олар арқылы оттегі мен қоректік заттар жасушаларға өтеді.
• Веналар – қанды мүшелерден жүрекке қайта әкеледі. Веналарда көмірқышқыл газы мен зат алмасу қалдықтары көп болады.

2. Қан айналымының түрлері

Адамда қан айналымының екі шеңбері бар:

1. Үлкен қан айналым шеңбері – жүректен оттегіге бай қанды бүкіл денеге таратып, көмірқышқыл газын қайта жүрекке әкеледі.
2. Кіші қан айналым шеңбері – жүректен өкпеге қанды айдап, көмірқышқыл газын шығарып, оттегімен байытылған қанды қайта жүрекке әкеледі.

3. Қанның қызметі

Қан ағзада бірнеше маңызды қызмет атқарады:

• Тасымалдау – оттегі, көмірқышқыл газы, қоректік заттар мен гормондарды тасымалдайды.
• Қорғаныс – иммундық жүйе арқылы бактериялар мен вирустарға қарсы тұрады.
• Термореттеу – дене температурасын тұрақты ұстап тұрады.
• Гомеостазды сақтау – ағзаның ішкі ортасының тұрақтылығын қамтамасыз етеді.

4. Қан айналым жүйесінің бұзылыстары

Қан айналым жүйесінің аурулары кең таралған. Олардың ішінде:

• Гипертония – қан қысымының жоғарылауы.
• Атеросклероз – қан тамырларының тарылуы.
• Инфаркт – жүрек бұлшық етінің қанмен қамтамасыз етілуінің бұзылуы.
• Инсульт – мидың қан айналымының бұзылуы.

5. Жүрек-қан тамырлары жүйесін сақтау жолдары

• Теңгерімді тамақтану (майлы және тұзды тағамдарды азайту).
• Дене белсенділігін арттыру.
• Зиянды әдеттерден бас тарту (шылым шегу, алкоголь тұтыну).
• Қан қысымын тұрақты бақылау.
• Күйзелісті басқару.

Қорытынды

Қан айналым жүйесі ағзадағы барлық мүшелер мен жасушаларға өмірлік маңызды заттарды жеткізетін күрделі және тиімді механизм. Оның қалыпты жұмыс істеуі адамның жалпы денсаулығына тікелей әсер етеді. Сондықтан жүрек-қан тамырлары жүйесін күтіп, дұрыс өмір салтын ұстану өте маңызды.