Тыныс алу жүйесі

Кіріспе

Тыныс алу жүйесі адам ағзасындағы ең маңызды жүйелердің бірі болып табылады. Ол оттегіні сіңіріп, көмірқышқыл газын шығару арқылы жасушалардың дұрыс жұмыс істеуін қамтамасыз етеді. Бұл жүйенің қызметі ағзаның өмір сүруі үшін аса қажет, өйткені оттегісіз жасушалар энергия өндіре алмайды.

1. Тыныс алу жүйесінің құрылымы

Адамның тыныс алу жүйесі екі негізгі бөлімнен тұрады:

• Жоғарғы тыныс жолдары:
  • Мұрын қуысы
  • Жұтқыншақ
• Төменгі тыныс жолдары:
  • Көмей
  • Кеңірдек
  • Бронхылар
  • Өкпе

1.1 Мұрын қуысы

Тыныс алу мұрын арқылы басталады. Мұрын қуысы ауадағы шаң-тозаңды ұстап, оны ылғалдандырып және жылытады. Бұл тыныс алу мүшелерін зақымданудан қорғайды.

1.2 Жұтқыншақ және көмей

Жұтқыншақ мұрын мен кеңірдекті жалғайды. Ал көмей – дыбыс шығару мүшесі, ол ауаның өтетін негізгі жолдарының бірі болып табылады.

1.3 Кеңірдек және бронхылар

Кеңірдек көмейден кейін орналасқан, ол екі негізгі бронхыға бөлініп, ауа өкпеге жетеді. Бронхылар ары қарай ұсақ тармақтарға бөлініп, өкпедегі альвеолаларға жалғасады.

1.4 Өкпе және альвеолалар

Өкпе – газ алмасу процесі жүретін негізгі мүше. Өкпеде оттегі қанға өтеді, ал көмірқышқыл газы қаннан бөлініп, сыртқа шығарылады. Бұл процесс өкпе альвеолаларында жүзеге асады.

2. Тыныс алу процесі

Тыныс алу екі негізгі фазадан тұрады:

1. Кіріспе (дем алу): Бұл кезде өкпе кеңейіп, ауа ішке кіреді.
2. Шығарыс (дем шығару): Өкпе бұлшық еттері босаңсып, ауа сыртқа шығады.

Бұл процесті диафрагма және қабырғааралық бұлшықеттер реттейді.

3. Тыныс алу жүйесінің қызметі

• Газ алмасу: Оттегіні қанға жеткізіп, көмірқышқыл газын шығару.
• Қорғаныс: Мұрын мен тыныс жолдары ауаны шаңнан, микробтардан және бөгде заттардан тазартады.
• Су мен жылу алмасу: Тыныс алу арқылы ағза жылуды және суды бөледі.
• Дыбыс шығару: Көмей дыбыс түзуге қатысады.

4. Тыныс алу жүйесінің аурулары

Тыныс алу жүйесі түрлі ауруларға бейім:

• Тұмау және ЖРВИ – вирустық инфекциялар, тыныс алу жолдарының қабынуына әкеледі.
• Бронхит – бронхылардың қабынуы, жөтел мен қақырықтың бөлінуімен сипатталады.
• Пневмония – өкпе қабынуы, көбінесе бактериялар немесе вирустар тудырады.
• Туберкулез – өкпе тіндерін зақымдайтын ауыр инфекциялық ауру.
• Демікпе (астма) – тыныс жолдарының тарылуынан пайда болатын созылмалы ауру.

5. Тыныс алу жүйесін қорғау жолдары

• Таза ауада жиі серуендеу.
• Темекі шегуден бас тарту.
• Дұрыс тамақтану және иммунитетті нығайту.
• Бөлме ауасын таза ұстау және ылғалдандыру.
• Тыныс алу жаттығуларын жасау.

Қорытынды

Тыныс алу жүйесі – адамның өмір сүруі үшін маңызды жүйелердің бірі. Ол ағзаны оттегімен қамтамасыз етіп, көмірқышқыл газын шығарады. Тыныс алу жүйесінің дұрыс жұмыс істеуі үшін салауатты өмір салтын ұстану қажет.