Адамның жүйке жүйесі

Адамның жүйке жүйесі

Кіріспе

Адамның жүйке жүйесі – бұл организмнің барлық мүшелері мен ұлпаларының арасындағы байланыс пен өзара әрекеттесуді қамтамасыз ететін күрделі жүйе. Жүйке жүйесі сыртқы және ішкі ортаның өзгерістеріне жауап беру үшін ақпаратты қабылдап, өңдейді, сонымен қатар бұл ақпарат негізінде ағзаның тиісті реакциясын қамтамасыз етеді. Адамның жүйке жүйесі ағзаның барлық қызметтерін реттеуде маңызды рөл атқарады, сонымен қатар эмоциялар мен мінез-құлықтың қалыптасуына әсер етеді. Бұл рефератта адамның жүйке жүйесінің құрылымы, қызметі және оның жұмыс істеу принциптері қарастырылады.

Жүйке жүйесінің құрылымы

Адамның жүйке жүйесі екі негізгі бөлімнен тұрады: орталық жүйке жүйесі (ОЖЖ) және шеткері жүйке жүйесі (ШЖЖ).

1. Орталық жүйке жүйесі (ОЖЖ)
   ОЖЖ — бұл ми мен жұлыннан тұратын жүйке жүйесінің негізгі бөлімі. Ол барлық келіп түскен ақпаратты өңдейді, сол арқылы ағзаның барлық функцияларын басқаруға жауап береді.
   • Ми — адамның орталық жүйке жүйесінің ең маңызды бөлігі. Ол біздің ойлау, сезіну, сөйлеу, қозғалу және эмоцияларымызды басқаруға жауапты. Ми төрт негізгі бөліктен тұрады: үлкен ми, аралық ми, ортаңғы ми және мидың артқы бөліктері.
     • Үлкен ми (cerebrum) — ойлау, есте сақтау, эмоцияларды реттеу және тілдік дағдылар сияқты жоғары жүйке қызметтерін басқарады. Ол екі жарты шардан тұрады: сол жақ және оң жақ жарты шар.
     • Аралық ми — ішкі органдарды реттейтін жүйке орталықтарын қамтиды, ол ми мен жұлын арасындағы байланыс рөлін атқарады.
     • Ортаңғы ми және артқы ми — бұл мидың қарапайым функцияларын атқаратын бөліктер, мысалы, қозғалыстарды үйлестіру және тыныс алу сияқты негізгі өмірлік процестерді реттейді.
   • Жұлын — мидан дененің барлық бөліктеріне жүйке импульстерін жеткізетін негізгі жол. Ол орталық жүйке жүйесінің маңызды бөлігі болып табылады және дененің қозғалысын, сезімдерді және ішкі ағзалардың жұмысын реттейді.
2. Шеткері жүйке жүйесі (ШЖЖ)
   ШЖЖ орталық жүйке жүйесінен шыққан барлық жүйке талшықтарынан тұрады. Ол дененің барлық бөліктеріне жүйке импульстерін жеткізеді.
   • Соматикалық жүйке жүйесі — бұл бұлшықеттер мен тері арқылы сыртқы әлеммен байланысты реттейді. Ол қозғалыс пен сезімдердің (жоғары сезімталдық, ауырсыну) қабылдануын қамтиды.
   • Вегетативті жүйке жүйесі — ішкі ағзалардың, қан тамырларының, бездердің қызметін реттейді. Ол өз кезегінде екі жүйеге бөлінеді: симпатикалық және парасимпатикалық жүйке жүйесі. Симпатикалық жүйке жүйесі ағзаның белсенділігін арттырса, парасимпатикалық жүйке жүйесі оның тыныштануына жауап береді.

Жүйке жүйесінің қызметтері

Адамның жүйке жүйесі бірнеше маңызды қызметтерді атқарады:

1. Тітіркенуге жауап беру
   Жүйке жүйесі сыртқы ортадан немесе ішкі ағзалардан келген сигналдарға жауап береді. Бұл сигналдар сезім мүшелері арқылы қабылданып, жүйке импульстеріне айналады да, мидың тиісті бөліктеріне жетеді. Мысалы, адам терісіне тиген ыстық затты сезіп, оны қашықтатуға әрекет жасайды.
2. Қозғалыс қызметі
   Жүйке жүйесі бұлшықеттерге қозғаушы сигналдар беріп, дененің қозғалысын реттейді. Бұл қозғалыстар ойланған және рефлекторлық болып екі түрге бөлінеді. Ойлы қозғалыстарды ми реттейді, ал рефлекстер ми мен жұлын арасында тікелей жүзеге асырылады.
3. Сезімдер мен эмоциялар
   Жүйке жүйесі эмоциялар мен сезімдерді басқаруға жауапты. Мидың белгілі бір бөліктері адамда түрлі эмоцияларды — қорқыныш, қуаныш, қайғы және т.б. — тудыруға қатысады. Ол сондай-ақ физикалық сезімдерді, мысалы, ауырсыну немесе жылылықты да қабылдайды.
4. Эндокриндік жүйемен үйлесімділік
   Жүйке жүйесі эндокриндік жүйемен тығыз байланыста жұмыс істейді. Ол ішкі секреция бездерінен гормондар бөлінгенде, ағзаның физиологиялық жағдайына әсер етеді. Мысалы, стресстік жағдайларда жүйке жүйесі бүйрек үсті бездеріне әсер етіп, адреналин бөлуін күшейтеді.

Жүйке жүйесінің бұзылуы

Адамның жүйке жүйесі түрлі ауруларға ұшырауы мүмкін, олар орталық және шеткері жүйке жүйесінің функцияларына әсер етеді. Мұндай бұзылулардың кейбіреулері:

• Алцгеймер ауруы — мидың жасушаларының зақымдануы мен жоғалуы нәтижесінде танымдық қабілеттердің төмендеуі.
• Паркинсон ауруы — қозғалысты басқару қабілетінің бұзылуы.
• Инсульт — ми қан айналымының бұзылуы, ол ми жасушаларының зақымдануына әкеледі.
• Невроздар мен психоздар — жүйке жүйесінің психикалық бұзылуы, эмоцияларды бақылаудың қиындауы.

Қорытынды

Адамның жүйке жүйесі оның тіршілік әрекетін басқаруда өте маңызды рөл атқарады. Ол дененің барлық бөліктерімен байланыс орнатып, ақпаратты қабылдау, өңдеу және оған сәйкес реакциялар жасау қабілетіне ие. Жүйке жүйесінің дұрыс жұмыс істемеуі көптеген ауруларға және бұзылуларға әкелуі мүмкін, сондықтан оның денсаулығын сақтау өте маңызды. Жүйке жүйесі – бұл тек биологиялық жүйе ғана емес, ол адамның психологиялық, эмоциялық және әлеуметтік жағдайларына да ықпал етеді.