Қоршаған орта және экология
Кіріспе
Қоршаған орта және экология адамзаттың өмірі мен тіршілігіне тікелей әсер ететін маңызды тақырыптар. Қоршаған орта – бұл табиғи және жасанды элементтерден тұратын адам мен басқа да тірі ағзалар өмір сүретін орта. Экология ғылымы қоршаған орта мен тірі ағзалар арасындағы қарым-қатынас пен өзара әсерді зерттейді. Қазіргі заманда экологиялық мәселелердің өзектілігі артып, экология мен қоршаған ортаны қорғау үлкен маңызға ие болып отыр. Бұл рефератта қоршаған орта мен экологияның негізгі ұғымдары, экологиялық жүйелер және қазіргі кездегі экологиялық мәселелер туралы сөз қозғалады.
Қоршаған орта
Қоршаған орта – бұл тірі және тірі емес компоненттердің жиынтығы, олардың өзара әрекеттесуі мен байланысы. Қоршаған ортада табиғи және антропогендік (адамның іс-әрекеттерінен туындаған) факторлар бар. Қоршаған орта тірі ағзаларға, оның ішінде адамға да өз әсерін тигізеді.
Қоршаған орта төрт негізгі компонентке бөлінеді:
- Атмосфера – жердің ауа қабаты. Ол тіршілік үшін қажетті оттегіні, көмірқышқыл газын және басқа да газдарды қамтиды.
- Гидросфера – жердегі барлық су көздері (мұхиттар, теңіздер, өзендер, көлдер, жер асты сулары). Су тірі ағзалардың тіршілігі үшін маңызды.
- Литосфера – жер қабаты, оның құрамына тау жыныстары, топырақ, минералдар және басқа да табиғи ресурстар кіреді.
- Биосфера – барлық тірі ағзалардың өмір сүретін кеңістігі. Ол экожүйелерді құра отырып, қоршаған ортаның барлық компоненттерімен тығыз байланысты.
Экологияның негіздері
Экология – бұл тірі ағзалардың бір-бірімен және қоршаған ортамен қарым-қатынасын зерттейтін ғылым. Экологияның негізін қалаушы ғалымдар арасында Эрнст Геккель, Чарльз Дарвин және басқа да ғалымдар бар. Экология тірі ағзалардың қоршаған ортамен өзара байланысынан туындайтын табиғи процестерді зерттейді.
Экология бірнеше негізгі салаларға бөлінеді:
- Организмдік экология – бұл жеке ағзалардың қоршаған ортамен өзара әрекеттесуін зерттейді.
- Популяциялық экология – бір түрдің жеке дарақтарының өзара қатынасы мен олардың қоршаған ортамен байланысын зерттейді.
- Қоғамдық экология – бірнеше түрлердің топтасып өмір сүруін және олардың арасындағы қарым-қатынасты қарастырады.
- Экожүйелік экология – экожүйелердегі ағзалар мен қоршаған ортаның өзара әрекеттесуін зерттейді.
- Глобальдық экология – бұл бүкіл планетадағы экологиялық процестер мен тірі ағзалардың қарым-қатынастарын зерттейді.
Экологиялық жүйелер және олардың қызметі
Экологиялық жүйе (экожүйе) – бұл белгілі бір аймақтағы тірі және тірі емес компоненттердің өзара әрекеттесуінің нәтижесінде пайда болатын жүйе. Экожүйелер табиғаттың барлық деңгейінде кездеседі: үлкен ормандардан бастап, су қоймалары мен шалғындарға дейін.
Экожүйелердің негізгі қызметтері:
- Табиғи ресурстарды қайта өндіру – экожүйелер табиғи ресурстарды (су, топырақ, оттегі және т.б.) үнемі өндіреді және қайта бөледі.
- Тұрақтылықты сақтау – экожүйелер өздерінің динамикалық теңгерімін сақтай отырып, тұрақтылықты қамтамасыз етеді.
- Энергия алмасу – экожүйелердегі ағзалар күннен түсетін энергияны химиялық энергияға айналдырады, бұл ағзалардың тіршілік етуін қамтамасыз етеді.
- Қоректік тізбектер мен торлар – экожүйелерде ағзалар арасында қоректік байланыстар орнайды, яғни бір ағза екіншісін азық етеді. Бұл байланыстар экожүйелердің қызметін дұрыс атқаруына ықпал етеді.
Қазіргі экологиялық мәселелер
Қазіргі таңда экологиялық мәселелер адамның іс-әрекеттері нәтижесінде барған сайын күрделене түсуде. Бұл мәселелер адамзаттың табиғатпен үйлесімді қарым-қатынасының бұзылуынан туындайды.
- Қоршаған орта ластануы
Қоршаған ортаға әртүрлі ластаушы заттардың шығуы (газдар, химикаттар, пластик қалдықтар және т.б.) табиғаттың тепе-теңдігін бұзады. Бұл экожүйелердің бұзылуына, ауа мен судың ластануына, климаттың өзгеруіне себеп болады. - Климаттың өзгеруі
Адамдардың өнеркәсіптік қызметі мен көлік құралдарын қолдану нәтижесінде ауаға шығатын парниктік газдар климаттың өзгеруіне алып келуде. Бұл жаһандық жылынуға, ауа температурасының көтерілуіне, табиғи апаттардың көбеюіне себеп болуда. - Құрып бара жатқан түрлер
Адам әрекеттері көптеген түрлердің жойылуына әкелуде. Орманның кесіліп, теңіздердің ластануы көптеген жануарлар мен өсімдіктердің популяциясының азаюына немесе жойылуына себеп болуда. - Ресурстардың сарқылуы
Табиғи ресурстардың тым көп пайдалану нәтижесінде олар сарқылып, кейбір ресурстардың қалпына келу уақыты мен олардың пайдалану деңгейі арасында үлкен алшақтық пайда болуда. Бұл адамзаттың экономикалық және экологиялық тұрақтылығына қауіп төндіреді.
Қоршаған ортаны қорғау және экологияны сақтаудың маңызы
Қоршаған ортаны қорғау және экологияны сақтау – бұл бүгінгі таңдағы ең өзекті мәселелердің бірі. Оны шешу үшін әрбір адам өз әрекеттерінің экологиялық салдарын ескеруі тиіс. Адамзат табиғатпен үйлесімді өмір сүруі үшін табиғат ресурстарын үнемдеп пайдаланып, экологиялық таза технологияларды дамыту қажет. Сонымен қатар, экологиялық білім мен тәрбие, қоршаған ортаны қорғау жөніндегі халықаралық ынтымақтастық пен табиғатты сақтау туралы заңдарды қатайту маңызды.
Қорытынды
Қоршаған орта мен экология адамның өмір сүру жағдайларына әсер ететін маңызды факторлар болып табылады. Экология ғылымы тірі ағзалар мен олардың қоршаған ортамен өзара әрекеттесуін зерттей отырып, адамзатқа табиғатпен үйлесімді өмір сүруге көмектеседі. Қоршаған ортаны қорғау және экологиялық мәселелерді шешу – бұл бүкіл адамзаттың ортақ міндеті, өйткені табиғаттың тепе-теңдігі мен оның ресурстарының сақталуы адамзаттың болашағына тікелей байланысты.