Тұлға психологиясы және оның даму кезеңдері

Рефераттың тақырыбы: Тұлға психологиясы және оның даму кезеңдері

Кіріспе

Тұлға психологиясы – адамның мінез-құлқын, эмоцияларын, мотивациясын және өзіндік ерекшеліктерін зерттейтін ғылым саласы. Тұлға – әр адамның қайталанбас, ерекше психологиялық жүйесі. Оның қалыптасуы мен дамуы әртүрлі факторларға байланысты жүреді. Бұл рефератта тұлға ұғымының мәні, оның даму кезеңдері және қалыптасуына әсер ететін факторлар қарастырылады.

Тұлға ұғымы және оның құрылымы

Психологияда тұлға – адамның қоғамдағы рөлін, мінез-құлқын, құндылықтарын және ойлау жүйесін анықтайтын ерекшеліктер жиынтығы. Тұлғаның құрылымын сипаттайтын бірнеше теориялар бар. Олардың ішінде Зигмунд Фрейдтің психоаналитикалық теориясы, Карл Юнгтің типологиясы және Абрахам Маслоудың қажеттіліктер пирамидасы ерекше орын алады.

Тұлғаның негізгі компоненттері:

1. Темперамент – адамның табиғи психофизиологиялық ерекшеліктері.
2. Мінез – адамның тұрақты психологиялық қасиеттері мен мінез-құлқының ерекшеліктері.
3. Қабілеттер – адамның белгілі бір салада жетістікке жету мүмкіндіктері.
4. Мотивация – адамның әрекет етуіне себеп болатын ішкі күштер.

Тұлғаның даму кезеңдері

Тұлға дамуы белгілі бір кезеңдерден өтеді. Әртүрлі ғалымдар бұл процесті әртүрлі түсіндіреді.

1. Эрик Эриксонның психосоциалдық даму теориясы:

• Балалық шақ (0-1 жас) – негізгі сенімнің қалыптасуы.
• Ерте балалық шақ (1-3 жас) – тәуелсіздікке ұмтылу.
• Мектепке дейінгі жас (3-6 жас) – бастамашылық және өзін көрсету кезеңі.
• Мектеп жасындағы балалар (6-12 жас) – еңбекқорлық пен табандылықтың дамуы.
• Жасөспірімдік кезең (12-18 жас) – өзіндік «Мен»-ді іздеу.
• Жастық шақ (18-35 жас) – жақын қарым-қатынастар мен жеке өмірді қалыптастыру.
• Орта жас (35-60 жас) – кәсіби жетістіктер мен отбасылық тұрақтылық кезеңі.
• Қарттық шақ (60 жастан жоғары) – өмірлік тәжірибені қорыту.

Тұлға қалыптасуына әсер ететін факторлар

1. Биологиялық факторлар – тұқымқуалаушылық, жүйке жүйесінің ерекшеліктері.
2. Әлеуметтік орта – отбасы, достар, қоғамның ықпалы.
3. Мәдениет пен тәрбие – адамның құндылықтары мен көзқарастарының қалыптасуы.
4. Өзін-өзі дамыту – білім алу, жеке даму дағдылары.

Қорытынды

Тұлға – күрделі және көпқырлы психологиялық жүйе. Оның дамуы өмір бойы жалғасады және әртүрлі факторлардың ықпалына ұшырайды. Тұлғаның өзіндік ерекшеліктерін зерттеу – психологияның маңызды бағыттарының бірі.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Фрейд, З. (1923). Мен және Ол.
2. Эриксон, Э. (1950). Тұлғаның психосоциалдық дамуы.
3. Маслоу, А. (1943). Қажеттіліктер пирамидасы.