Гитара – Музыкалық аспаптар әлеміндегі орын және маңызы

Тақырыбы: Гитара – Музыкалық аспаптар әлеміндегі орын және маңызы

Кіріспе

Гитара — әлемдегі ең танымал әрі кең таралған музыкалық аспаптардың бірі. Оның тарихы тереңде жатыр, және ол тек жеке өнердің құралы ғана емес, бүкіл музыкалық мәдениеттің дамуына үлкен әсер етті. Гитараның көпжақтылығы, дыбысының әртүрлілігі мен қолданылу ауқымы оны әлемнің көптеген елдерінде, оның ішінде Қазақстанда да ерекше маңызды етеді. Бұл аспап түрлі жанрларда қолданылып, өнерпаздардың шығармашылық мүмкіндіктерін кеңейтті. Гитараның даму тарихы мен қазіргі жағдайы туралы толығырақ айтып өтеміз.

Гитараның тарихы

Гитараның пайда болуы туралы бірнеше теория бар. Бұл аспаптың түпнұсқасы көне уақыттарға, мысалы, ежелгі Грекия мен Римге тіреледі. Грек және рим музыкасының аспаптары, әсіресе кифара мен литара сияқты аспаптар, бүгінгі гитараның алғашқы нұсқалары болып саналады. Кейінірек, орта ғасырлардағы Испания мен Италияда бұл аспаптың түрлері дамып, жаңа үлгілер пайда болды. 16-17 ғасырларда гитараның бірнеше түрлері, соның ішінде классикалық гитара және барокко гитарасы кеңінен қолданылып, оның құрылымы жетілдірілді.

18-19 ғасырларда гитараның қазіргі нұсқасына ұқсас формалар пайда бола бастады. Әсіресе, 19 ғасырдың екінші жартысында Никколо Амати сияқты ұлы шеберлер гитараның ағаш шанағын және ішектерін жетілдірді, бұл аспаптың дыбысын әлдеқайда бай әрі айқын етті. Осылайша, гитараның қазіргі түрі әлемнің көптеген музыкалық жанрларында кеңінен қолданылып келеді.

Гитараның құрылымы мен түрлері

Гитараның құрылымы өте қарапайым әрі түсінікті, бірақ оның дыбысы мен әртүрлілігі көптеген элементтерден құралады. Гитараның негізгі бөліктері:

1. Шанағы — гитараның ағаштан жасалған, дыбыс шығарушы бөлігі. Оның ішкі бөлігінде дыбыс қуысы орналасады, ол дыбыстың көлемі мен сапасын реттейді.
2. Мойын — гитараның ұзын бөлігі, оған саусақтармен басылатын пернелер орналасады.
3. Ішектер — гитараның негізгі дыбыс шығаратын элементтері. Олар нейлон немесе металл бола алады. Әрбір ішектің нақты биіктігі мен диаметрі бар, олар аспаптың әртүрлі дыбысын тудырады.
4. Пернелер — гитара мойнындағы темір немесе ағаштан жасалған элементтер, олар әртүрлі ноталар мен аккордтарды ойнауға мүмкіндік береді.
5. Құлақ — гитараның ішектерінің керілуін реттейтін бөлімі.

Гитараның бірнеше түрлері бар, олардың ішінде ең кең таралғандары:

1. Классикалық гитара — негізінен нейлон ішектермен жасалады және тыныш, жұмсақ дыбыспен ерекшеленеді. Бұл гитара көбінесе классикалық музыкада және фламенко сияқты дәстүрлі жанрларда қолданылады.
2. Аккустикалық гитара — металл ішектермен жасалады және дыбысы үлкен көлемде шығады. Ол көбінесе рок, поп, блюз және кантри музыка жанрларында қолданылады.
3. Электрогитара — ішектері металл, бірақ дыбыс күшейткіш арқылы шығарылады. Бұл гитараның дыбысы өте күшті әрі динамикалық, ол рок, металл, джаз және басқа да заманауи жанрларда кеңінен қолданылады.
4. Бас-гитара — акустикалық немесе электрлік болып табылады, оның ішектері әдетте төрт болады және терең дыбыстар шығарады. Бас-гитараның рөлі музыкалық топта ритм мен гармонияны беру болып табылады.

Гитараның музыкалық маңызы

Гитараның музыкалық әлемдегі орны өте зор. Бұл аспап өзінің көпжақтылығымен ерекшеленеді, ол бірқатар жанрларда қолданылады, соның ішінде:

1. Классикалық музыка
   Гитараның классикалық музыкадағы орны ерекше. Классикалық гитара әлемінде көптеген ұлы композиторлар мен орындаушылар бар. Мысалы, Франсиско Таррега мен Андрес Сеговия сияқты тұлғалар классикалық гитараның техникалық және музыкалық мүмкіндіктерін дамытты. Олардың шығармалары бүгінгі таңда гитарашылар арасында кеңінен орындалады.
2. Рок және поп музыкасы
   Гитара рок және поп музыка жанрларында негізгі аспаптардың бірі болып табылады. 1960-1970 жылдары гитараның рок музыкасында жаңа биік деңгейге көтерілген кезеңі болды. Jimi Hendrix, Eric Clapton, Jimmy Page және басқа да атақты гитаристер өз өнерлерімен әлемдік музыкалық мәдениетке елеулі ықпал етті.
3. Блюз және джаз
   Блюз және джаз жанрларында гитара өте маңызды рөл атқарады. Бұл жанрларда гитара импровизация жасау үшін кеңінен қолданылады. B.B. King, Charlie Christian сияқты атақты орындаушылар гитараны джаз және блюз музыкасында жаңа тұрпатта ойнаған.
4. Фольклор және ұлттық музыка
   Гитара көптеген елдердің дәстүрлі музыкаларында да қолданылады. Мысалы, испандық фламенко музыкасы классикалық гитараны қолданады, ал көптеген қазақ, орыс, бразилиялық және басқа халықтардың музыкалық шығармаларында да гитараның ерекше орын алатынын көруге болады.

Гитараның тәрбиелік және шығармашылық маңызы

Гитара – музыкалық білім мен шығармашылықты дамытуда маңызды құрал болып табылады. Оның дыбысы мен құрылымы адамның музыкалық дағдыларын қалыптастырады, тыңдаушы мен орындаушы арасында байланыс орнатады. Гитараның үйренуі:

1. Шығармашылықты дамыту
   Гитара үйрену арқылы адам шығармашылық ойлау қабілетін дамытады. Бұл аспаппен ойнау музыкалық импровизация жасауға, композиция жазуға және музыкалық идеяларды жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
2. Техника мен дәлдікті дамыту
   Гитараны меңгеру үшін қол мен саусақтардың дұрыс қимылдарын үйрену қажет. Бұл гитарашының техникасын жетілдіріп, музыкалық шығармаларды дәл әрі сапалы орындауға мүмкіндік береді.
3. Эмоциялық байланыс
   Гитараның дыбысы адамды тыныштандырып, оның эмоциялық жағдайына әсер етеді. Бұл аспап тыңдарманды қуантады, көтеріңкі көңіл-күй сыйлайды, не болмаса мұңды, ойлы күйге түсіреді.

Қазіргі гитара және оның даму бағыттары

Қазіргі уақытта гитараның түрлері мен орындаушылық техникасы үнемі өзгеріп, жаңаруда. Гитараның жаңа модельдері мен технологиялары, әсіресе цифрлық гитаралар мен күшейткіштер музыкалық әлемде ерекше орын алуда.

1. Цифрлық гитаралар
   Заманауи технологиялардың көмегімен гитараның жаңа түрлері пайда болды. Цифрлық гитаралар музыканы жазу мен өңдеуге өте ыңғайлы құралдар болып табылады.
2. Жаңа орындаушылық әдістер
   Гитараның техникасы үнемі дамып келеді. Бұл аспапта жаңа орындаушылық әдістер мен стильдер қалыптасуда, мысалы, слэпинг және техникалық соло ойнау сияқты стильдер.

Қорытынды

Гитара – музыкалық аспаптар әлеміндегі маңызды құрал болып табылады. Оның тарихы бай, құрылымы қарапайым, бірақ дыбысы өте әсерлі. Гитараның көмегімен әртүрлі музыкалық жанрларда шығармалар орындалады, бұл аспаптың әмбебаптығын дәлелдейді. Сонымен қатар, гитараның тәрбиелік, шығармашылық және эмоционалдық маңызы өте зор. Ол музыкалық өнерді дамытуға және адамды рухани жағынан байытуға үлкен ықпал етеді.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Қашаған, Ә. — «Қазақтың ұлттық музыкасы»
2. Сүлейменова, Б. — «Қазақтың ұлттық аспаптары»
3. Жұбанов, А. — «Қазақтың музыкалық мәдениеті»
4. Гитара туралы энциклопедия.