Тақырыбы: Қазақ халқының музыка өнеріндегі домбыраның орны
Кіріспе
Домбыра – қазақ халқының ұлттық аспаптарының бірі, әрі ең танымалы болып табылады. Бұл аспаптың тарихы тереңде жатыр, ол қазақтың музыка мәдениетінде ерекше орын алады. Домбыра қазақ халқының мәдени мұрасын жеткізуші, сонымен қатар, халықтың ішкі дүниесін, көңіл күйін, тарихын айқындайтын құрал. Домбыраның музыкалық шығармаларда орындалуы арқылы халықтың рухани байлығы мен дүниетанымы танылады. Бұл рефератта домбыраның шығу тарихы, оның қазақ музыка өнеріндегі орны және қазіргі заманғы мәні қарастырылады.
Домбыраның тарихы
Домбыраның шығу тарихы тереңде жатыр. Қазақтың көне аспаптары арасында домбыраның орны айрықша. Ол өзінің көптеген түрлерімен және құрылымымен ерекшеленеді. Домбыраның дамуы түркі халықтарының музыка мәдениетіне және қазақ халқының көне дәстүрлеріне байланысты.
- Домбыраның шығу тегі
Домбыраның тарихы алғашында далалық көшпенділердің өмірімен байланысты. Түркі халықтары арасында кең таралған аспаптардың бірі болған домбыра, ғасырлар бойы қазақ халқының музыкалық мәдениетінің негізі болып қалыптасқан. Оның атауы «домбыра» сөзінің түбірі түркі тілдеріндегі «төмбі» немесе «тұмбы» сөздерінен шыққан деп болжануда. Бұл аспаптың жасалуы мен қолданылуы әртүрлі дәуірлерде өзгеріп, дамып отырған. - Домбыраның құрылымы
Домбыраның құрылымы қарапайым болғанымен, оны жасау мен ойнау техникасы терең білім мен дағдыларды талап етеді. Әдетте домбыраның екі ішегі болады, бірақ бүгінде үш немесе төрт ішекті домбыралар да қолданылады. Бұл аспаптың негізгі бөліктері – шанағы, мойны, ішектері және пернелері. Әрбір домбыраның дыбыс ерекшелігі оның жасалу сапасына байланысты болады.
Домбыраның қазақ музыка өнеріндегі орны
Домбыра – қазақ музыкасының ажырамас бөлігі. Бұл аспаптың көмегімен орындалған шығармалар халықтың тарихын, салт-дәстүрін, тұрмысын бейнелейді. Домбыраның орындаушылық техникасы да өте бай әрі күрделі, ол орындаушыдан жоғары кәсіби шеберлікті талап етеді.
- Күйші өнері және домбыра
Қазақ халқының дәстүрлі музыкасының негізін домбырамен орындалатын күйлер құрайды. Күй – қазақтың ұлттық өнерінде ерекше орын алады, ал домбыра – күй орындаушының басты қаруы. Құрманғазы, Дина, Тәттімбет сияқты ұлы күйшілердің шығармалары домбырамен орындалған. Күйдің әуендері терең философия мен сезімдерге толы, олар халықтың өміріндегі маңызды оқиғаларды, әлеуметтік жағдайларды бейнелейді. - Домбыра мен ән өнері
Домбыра ән өнерінде де маңызды рөл атқарады. Домбырамен орындалған әндер қазақтың халықтық шығармашылығының құрамдас бөлігі болып табылады. Әсіресе, айтыс өнерінде домбыраның орны ерекше. Айтыскер ақындар домбыраның сүйемелдеуімен өз ойларын жеткізіп, халықтың алдында өнер көрсетеді. Домбыра әндерді сүйемелдеу, өлеңдерді орындау үшін қолданылады. - Домбыра мен халықтың дүниетанымы
Домбыра – қазақ халқының дүниетанымын, рухани әлемін көрсететін аспап. Оның арқылы қазақ халқының тұрмыс-тіршілігі, табиғатқа деген көзқарасы, эмоциялары мен сезімдері бейнеленеді. Домбыраның көмегімен қазақ халқының әлеуметтік жағдайы, саяси оқиғалар, тарихи кезеңдер сипатталады.
Қазіргі заманғы домбыра
Қазіргі уақытта домбыра тек қана дәстүрлі қазақ музыкасында емес, сонымен қатар, әлемдік музыкалық мәдениетте де кеңінен танымал болып келеді. Домбыраның заманауи орындаушылық стилі мен түрлері жаңа бағыттар мен жанрларға еніп, қазақ өнерін әлемге танытуда.
- Заманауи домбыраның қолданылуы
Бүгінде домбыраның тек қазақтың дәстүрлі музыкасында ғана емес, сонымен қатар, заманауи музыкада, поп, рок, джаз жанрларында да қолданылуы байқалады. Бұл үрдіс домбыраның әлемдік аренада танылуына ықпал етеді. Сонымен қатар, домбыраның жас өрендер арасында да танымал болуы оны заманауи музыкада одан әрі дамытуға мүмкіндік береді. - Домбыраның халықаралық деңгейде танылуы
Қазіргі уақытта домбыра әлемнің көптеген елдерінде танымал болып келеді. Бұл аспапты ойнаушылар халықаралық фестивальдар мен байқауларда өз өнерлерін көрсетіп, қазақ халқының музыкалық мәдениетін әлемге танытуда. Домбыраның дыбысы мен әуені тыңдаушының жүрегіне жетіп, көптеген елдерде қазақ өнерінің жоғары бағалануының нәтижесінде әлемге танымал болуда.
Қорытынды
Домбыра – қазақ халқының мәдени мұрасының айнасы. Бұл аспаптың тарихы, құрылымы мен орындаушылық ерекшеліктері қазақ музыкасының тереңдігі мен байлығын көрсетеді. Домбыраның қазақ халқының тарихындағы рөлі ерекше, өйткені ол халықтың тұрмысын, ой-санасын, арман-мұратын бейнелейді. Қазіргі уақытта домбыра тек қана ұлттық музыкада емес, сонымен қатар, халықаралық деңгейде танымал болып, қазақ өнерін әлемге танытуда үлкен рөл атқарып келеді. Домбыраның көмегімен қазақ музыкасы ұрпақтан ұрпаққа жеткізіліп, дәстүрлі мәдениетіміздің жалғасы болып табылады.
Пайдаланылған әдебиеттер
- Қашаған, Ә. — «Қазақтың ұлттық музыкасы»
- Әуезов, М. — «Қазақтың музыкалық өнері»
- Сейсенбаев, Р. — «Қазақ музыкасы және домбыра»
- Сүлейменова, Б. — «Қазақтың ұлттық аспаптары»