Компьютерлік ойындардың психологияға әсері
Кіріспе
Компьютерлік ойындар қазіргі қоғамның маңызды бөлігіне айналды. Оларды жас әрі егде жастағы адамдардың көпшілігі ойын ретінде ғана емес, көңіл көтеру, демалу, тіпті білім алу құралы ретінде де пайдаланады. Алайда, компьютерлік ойындардың адамның психологиясына тигізетін әсері туралы сұрақ қоғамда әлі күнге дейін қызу талқыланып келеді. Ойындар әртүрлі эмоциялар мен ойлау процестерін қалыптастырып, адамдардың мінез-құлқына ықпал етеді. Бұл әсерлердің кейбіреулері оң, ал кейбіреулері теріс болуы мүмкін.
1. Компьютерлік ойындардың психологияға тигізетін оң әсері
Компьютерлік ойындар адам психологиясына бірнеше жағымды әсер тигізуі мүмкін. Олардың ішінде:
- Шешім қабылдау дағдыларының дамуы: Кейбір ойындар (мысалы, стратегиялық және рөлдік ойындар) ойлануды, жоспарлауды және шешім қабылдауды дамытуға ықпал етеді. Ойын барысында ойыншының өз әрекеттерінің салдарын алдын ала болжау қабілеті артады, бұл шынайы өмірде де пайдалы дағдыларды қалыптастырады.
- Тыныштандыру және стрессті азайту: Көптеген адамдар үшін компьютерлік ойындар стресс пен күйзелістен арылудың тиімді тәсілі болып табылады. Белгілі бір деңгейге жету, мақсатына жету ойыншының жетістіктерін сезініп, көңіл-күйін көтереді. Сонымен қатар, ойындар ұсақ-түйек мәселелерді уақытша ұмытуға көмектеседі, бұл демалуға мүмкіндік береді.
- Әлеуметтік байланыстарды нығайту: Онлайн ойындар арқылы адамдар виртуалды ортада басқа ойыншылармен байланыс орнату мүмкіндігіне ие. Бұл әсіресе, қашықтықтан байланыс орнататын адамдар үшін маңызды, өйткені олар бір ойын арқылы бір-бірімен қарым-қатынас жасайды, топтық жұмыс дағдыларын дамытады.
- Когнитивті қабілеттердің дамуы: Кейбір зерттеулер компьютерлік ойындардың адамның жадысын, назарын және көру қабілеттерін жақсартуға ықпал ететінін көрсетеді. Әсіресе, экшн ойындарында шапшаң ойлау мен жағдайды талдау қажет, бұл ойлау процестерін дамытуға септігін тигізеді.
2. Компьютерлік ойындардың психологияға тигізетін теріс әсері
Компьютерлік ойындардың теріс әсерлері де бар. Бұл әсіресе, ойындарды шамадан тыс ойнау мен кейбір ойын түрлерінің мазмұнына байланысты болуы мүмкін. Олардың арасында:
- Тәуелділік: Ойындарға деген тәуелділік — қазіргі уақытта маңызды мәселелердің бірі. Көп уақыт бойы ойын ойнау адамның физикалық және психологиялық денсаулығына зиян келтіруі мүмкін. Ойындарға тәуелді адамдар шынайы өмірден оқшаулануы, әлеуметтік қарым-қатынастардан алыстап, жұмыстан немесе оқу процесінен шеттеле бастайды.
- Агрессияның артуы: Зерттеулер көрсеткендей, агрессивті ойындарды көп ойнау адамның агрессиясын арттыруы мүмкін. Әсіресе, зорлық-зомбылықты көрсететін ойындар балалар мен жасөспірімдерде агрессивті мінез-құлықтың қалыптасуына себеп болуы мүмкін. Ойындардағы зорлық-зомбылық пен қатігездік нақты өмірде әлеуметтік нормаларға қарсы қылықтарды тудыруы мүмкін.
- Тұлғалық өзгерістер мен эмпатияның төмендеуі: Кейбір ойындар адамдардың эмпатиясына теріс әсер етіп, оларды басқа адамдардың сезімдеріне мән бермейтін, эмоциялық тұрғыдан суық адамға айналдыруы мүмкін. Зорлық-зомбылықты, қатігездік пен қатыгез мінез-құлықты көрсету адамның әлеуметтік және психологиялық дамуында да теріс әсер етуі мүмкін.
- Дене белсенділігінің төмендеуі: Ұзақ уақыт бойы ойын ойнау қозғалыс белсенділігінің төмендеуіне әкеліп соғуы мүмкін. Бұл өз кезегінде денсаулыққа кері әсерін тигізіп, артық салмақтың, омыртқа ауруларының және басқа да дене проблемаларының пайда болуына себеп болуы мүмкін.
3. Компьютерлік ойындардың жасөспірімдерге әсері
Жасөспірімдер — компьютерлік ойындарды ең көп ойнайтын топ. Осы кезеңде психологияның дамуы мен қалыптасуы жүреді, сондықтан ойындардың әсері ерекше болады. Ойындар жасөспірімдердің әлеуметтік өміріне, эмоционалдық жағдайына және мінез-құлқына айтарлықтай әсер етеді.
- Әлеуметтік дағдылардың қалыптасуы: Командалық ойындар мен көп пайдаланушыға арналған ойындар жасөспірімдерге әлеуметтік қарым-қатынастарды дамытуға, ынтымақтастықта жұмыс істей білуге көмектеседі.
- Рөлдік ойындар мен тұлғалық даму: Рөлдік ойындар жасөспірімдерге жаңа тұлғаларды танып, басқалардың көзқарасымен қарауға мүмкіндік береді. Бұл олардың өзін-өзі түсінуіне және өзіне деген сенімін арттыруға ықпал етеді.
- Реализм мен виртуалдық әлем арасындағы шекара: Кейбір жасөспірімдер үшін компьютерлік ойындар шынайы өмірмен араласуы мүмкін. Олардың ойынында шынайылық пен виртуалдық әлем арасындағы шекара бұлыңғыр болуы мүмкін, бұл өз кезегінде тұлғалық және психологиялық мәселелерге алып келуі ықтимал.
Қорытынды
Компьютерлік ойындар адамның психологиясына түрлі әсер етеді. Олардың оң әсерлері шешім қабылдау дағдыларын дамыту, когнитивті қабілеттерді жақсарту және әлеуметтік байланыстарды нығайту сияқты мүмкіндіктерге негізделеді. Алайда, теріс әсерлер де бар, әсіресе ойындарға тәуелділік, агрессияның артуы және денсаулыққа зиян тигізу сияқты салдарлар болуы мүмкін. Ойындардың психологияға әсерін бақылау үшін, оларды ойнаудың уақыты мен мазмұнын реттеу қажет. Балалар мен жасөспірімдер үшін ойындардың мазмұнын таңдауда ата-аналардың бақылауы және педагогикалық тұрғыдан дұрыс бағыт беру өте маңызды.