Қала мәдениетінің қалыптасуы: көне Греция мен Рим
Кіріспе
Көне Греция мен Рим мәдениеттері батыс әлемінің негізін қалаушы факторлар ретінде тарихи және мәдени дамуда маңызды рөл атқарды. Бұл екі өркениет өз кезеңдерінде тек қана мәдени емес, саяси, әлеуметтік және философиялық өзгерістерді де бастан өткерді. Қала мәдениеті олардың дамуына үлкен ықпал етті, өйткені қала мемлекеттік басқарудың, өнердің, ғылымның, философияның және қоғам өмірінің орталығы болды. Бұл рефератта көне Греция мен Римдегі қала мәдениетінің қалыптасуы, оның негізгі ерекшеліктері мен қоғамға әсері қарастырылады.
1. Көне Грециядағы қала мәдениеті
Көне Грецияда қала мәдениетінің қалыптасуы б.з.д. 8-7 ғасырларда басталды. Бұл кезеңде Грецияда көптеген тәуелсіз қалалық мемлекеттер – полистер пайда болды. Полис дегеніміз – саяси, әлеуметтік және мәдени құрылым ретінде қала мен оның айналасындағы ауылдарды қамтыған бірлік болды. Әрбір полис өзінің тәуелсіздігі мен заңдарын сақтап қалды, бірақ олар өзара байланыс жасап, жалпы грек мәдениетін қалыптастырды.
Грекияның ең ірі және әйгілі полистері Афина, Спарта, Коринф және Фивы болды. Афина, әсіресе, қала мәдениетінің орталығы ретінде танылды. Афинада демократияның бастаулары қалыптасты, онда азаматтар шешім қабылдауға және мемлекеттік мәселелерді талқылауға белсене қатысты. Афинаның Агоры (нарық алаңы) қоғамдық өмірдің маңызды бөлігі болды. Ол жерде адамдар саудамен айналысып қана қоймай, саясат пен философия туралы пікірталастар жүргізетін. Бұл қала мәдениетінің әлеуметтік және интеллектуалдық өмірдің орталығы болуына себеп болды.
Грекияның қалаларында театрлар, гимназиялар, мектептер, философиялық мектептер құрылды. Әсіресе, Афинада философиялық мектептер үлкен рөл атқарды. Платон мен Аристотель сияқты ұлы ойшылдардың мектептері қала мәдениетінің дамуына ықпал етті. Сонымен қатар, грек өнері мен сәулеті де қала мәдениетінің маңызды бөлігі болды. Акрополь, Парфенон сияқты ғимараттар қала мәдениетінің сәні мен шеберлігінің көрінісі болды.
2. Римдегі қала мәдениеті
Рим қаласы да көне Грециядағы сияқты қала мәдениетінің орталығы болып, ұлы өркениетке айналды. Б.з.д. 1 ғасырда Рим өзінің империялық күш-қуатын арттырды. Рим мәдениеті мен қоғамы көптеген мәдениеттерді өзіне сіңіріп, оларды дамытты. Бұл процесс, әсіресе Рим империясының құрамына кірген көптеген елдер мен халықтар арқылы іске асты.
Римде қала мәдениеті мен әлеуметтік құрылым айтарлықтай ерекшеленді. Римнің қалалық орталығы – Форум болды. Форум – саяси, діни және әлеуметтік өмірдің ошағы еді. Мұнда халық жиналып, қоғамдық мәселелерді талқылап, заңдарды қабылдайтын. Римде патшалық, республика және империя кезеңдерінде әртүрлі басқару жүйелері болғанымен, қала мәдениеті өзгеріссіз қала берді.
Римнің қалаларында үлкен амфитеатрлар, қоғамдық моншалар, театрлар, базарлар, форумдар және ұлы ғимараттар салынды. Колизей, Пантеон сияқты ғимараттар Рим сәулет өнерінің ең тамаша үлгілері болды. Римде инженерлік құрылымдар, жолдар мен көпірлер салу ісі де ерекше дамыды. Бұл жүйе империяның кең аумағында коммуникацияны жақсартуға ықпал етті.
Рим қоғамында қала мәдениетінің дамуы әлеуметтік теңсіздіктерді де тудырды. Римде құлдар мен азаматтар арасындағы айырмашылық үлкен болды. Қала тұрғындары көбінесе жоғары таптың өкілдерінен тұратын, ал жұмыс күшінің көп бөлігі құлдар мен төменгі таптан болатын.
3. Қала мәдениетінің әлеуметтік және саяси маңызы
Көне Греция мен Римде қалалар тек мәдени орталықтар ғана емес, саяси және әлеуметтік құрылымдардың дамуына ықпал етті. Афинада дамыған демократия алғаш рет қала мемлекеттерінде іске асты. Полис тұрғындары өздерінің саясатқа қатысу мүмкіндігін пайдаланып, қоғамдық мәселелерді шешуге атсалысты. Бұл Грецияның қала мәдениетінің негізін қалаған маңызды элемент болды.
Римде республикалық жүйе кезінде қала саясаты азаматтардың құқықтары мен міндеттерін нақты анықтап, оларды заң арқылы реттеді. Римнің құқықтық жүйесі, әсіресе азаматтық құқықтың дамуы, кейінгі батыс қоғамдарының заң жүйелеріне үлкен әсер етті.
Қорытынды
Көне Греция мен Рим қалалары мәдениет, өнер, философия, саясат және ғылымның орталығы болды. Грецияда полистер мен демократиялық құрылымдар, ал Римде империя мен заң жүйесінің дамуы қала мәдениетінің маңызды құрамдас бөліктері ретінде қалыптасты. Бұл екі өркениет қалаларында қоғамның әртүрлі салалары дамып, олардың мәдениеті мен әлеуметтік құрылымдары батыс әлемінің мәдениетіне зор ықпал етті.