Кіріспе
XXI ғасыр – технологиялар дәуірі, ал жасанды интеллект (ЖИ) – осы дәуірдің ең маңызды жетістіктерінің бірі. Жасанды интеллект адамның ойлау қабілетін имитациялай отырып, түрлі міндеттерді орындай алады. Ол денсаулық сақтау, бизнес, білім, өндіріс және күнделікті өмірде кеңінен қолданылады.
Бұл рефератта ЖИ-дың даму тарихы, оның негізгі түрлері, артықшылықтары мен кемшіліктері, сондай-ақ қоғамға тигізетін әсері қарастырылады.
1. Жасанды интеллект дегеніміз не?
Жасанды интеллект (Artificial Intelligence, AI) – компьютерлерге адам сияқты ойлау және шешім қабылдау қабілетін беретін технология.
1.1 Жасанды интеллекттің түрлері
ЖИ-ды бірнеше санатқа бөлуге болады:
- Тар шеңберлі ЖИ (Weak AI) – нақты бір тапсырманы орындайды (мысалы, Siri, Google Assistant).
- Күшті ЖИ (Strong AI) – адамның интеллектуалды қабілетін толықтай имитациялай алады (әзірге толық жасалмаған).
- Супер интеллект (Super AI) – адамнан асып түсетін интеллектуалды жүйе (болашақта болуы мүмкін).
1.2 Жасанды интеллекттің негізгі бағыттары
- Машиналық оқыту (Machine Learning, ML) – деректерді талдап, өзі үйренетін алгоритмдер.
- Бейне және дауыс тану – бет-әлпетті тану, дауысты өңдеу.
- Табиғи тілдерді өңдеу (NLP) – мәтіндерді талдау және түсіну.
- Робототехника – интеллектуалды роботтарды жасау.
2. Жасанды интеллекттің артықшылықтары
2.1 Экономикалық тиімділік
ЖИ көптеген салаларда еңбекті автоматтандыру арқылы шығындарды азайтады. Мысалы, зауыттарда роботтар адамның жұмысын алмастырып, өнімділікті арттырады.
2.2 Денсаулық сақтау саласындағы рөлі
ЖИ диагноз қою, вирустық ауруларды болжау, дәрілерді әзірлеу сияқты медициналық салаларда белсенді қолданылады. IBM Watson сияқты жүйелер дәрігерлерге көмек көрсетуде.
2.3 Білім беру саласына әсері
Жасанды интеллект білім беру жүйесінде онлайн оқыту, жеке оқу жоспарларын әзірлеу, автоматты бағалау жүйелерін жасау сияқты бағыттарда дамып келеді.
2.4 Қауіпсіздік және қорғаныс саласында
ЖИ киберқауіпсіздік, бейнебақылау, террористік шабуылдардың алдын алу мақсатында да қолданылады.
3. Жасанды интеллекттің кемшіліктері және қауіптері
3.1 Жұмыссыздық мәселесі
Көптеген өндірістік және қызмет көрсету салаларында адамдарды роботтар алмастыруы мүмкін. Бұл миллиондаған адамның жұмыссыз қалуына алып келуі ықтимал.
3.2 Жасанды интеллекттің бақылаудан шығу қаупі
ЖИ-дың шамадан тыс дамуы адамзат үшін қауіпті болуы мүмкін. Тіпті Илон Маск, Стивен Хокинг сияқты ғалымдар ЖИ адамзатқа қауіп төндіруі мүмкін деп ескерткен.
3.3 Этикалық мәселелер
ЖИ шешім қабылдауда әділетсіздікке жол беруі мүмкін. Мысалы, кейбір нейрондық желілер нәсілдік немесе гендерлік дискриминацияға ұшыраған деректер негізінде шешім қабылдайды.
3.4 Жеке мәліметтердің қауіпсіздігі
ЖИ пайдаланушылардың дербес деректерін жинайды. Егер бұл ақпарат дұрыс қорғалмаса, кибершабуылдар мен жеке мәліметтердің таралуы орын алуы мүмкін.
4. Жасанды интеллекттің болашағы
ЖИ-дың болашағы өте үлкен мүмкіндіктерге ие:
- «Ақылды қалалар» жобалары – көлік қозғалысын оңтайландыру, ресурстарды үнемдеу.
- Денсаулық сақтау жүйесін жақсарту – күрделі ауруларды ерте анықтау.
- ЖИ және робототехниканы біріктіру – адам өмірін жеңілдететін интеллектуалды роботтар жасау.
- Кванттық есептеулер – ақпарат өңдеудің жаңа деңгейі.
ЖИ-ды қауіпсіз әрі тиімді пайдалану үшін заңнамалық реттеу, этикалық нормаларды сақтау, адам мен ЖИ арасындағы үйлесімділікті қамтамасыз ету қажет.
Қорытынды
Жасанды интеллект – қазіргі заманның ең ірі инновацияларының бірі. Ол экономика, медицина, білім, қорғаныс салаларында үлкен рөл атқарады. Дегенмен, ЖИ-дың этикалық мәселелері, жұмыссыздық қаупі және деректер қауіпсіздігі секілді қиындықтар да бар.
Болашақта ЖИ-ды жауапкершілікпен және тиімді пайдалану арқылы адамзаттың әл-ауқатын жақсартуға мүмкіндік бар. Сондықтан мемлекеттер мен технологиялық компаниялар ЖИ-дың дамуын қатаң бақылауға алып, оның қауіпсіздігін қамтамасыз етуі тиіс.
Пайдаланылған әдебиеттер
- Russell, S., & Norvig, P. (2020). Artificial Intelligence: A Modern Approach.
- McKinsey Global Institute (2023). The Future of AI and Automation.
- Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі деректері.