Кіріспе
Әлемдік мұхит – Жердің ең үлкен экожүйесі, ол ғаламшардың 70%-дан астамын алып жатыр. Мұхиттар климатты реттейді, жаһандық оттегінің 50%-ын өндіреді және миллиардтаған адамдар үшін азық-түлік пен ресурстардың негізгі көзі болып табылады. Алайда, соңғы ғасырларда адамның қызметі мұхиттардың экологиялық жағдайына үлкен зиян тигізуде. Ластану, климаттың өзгеруі, теңіз ресурстарының шамадан тыс пайдаланылуы және биоалуантүрліліктің азаюы сияқты проблемалар мұхиттардың болашағына қауіп төндіреді.
Бұл рефератта әлемдік мұхиттардың маңызы, олардың экологиялық проблемалары және оларды қорғау жолдары қарастырылады.
1. Әлемдік мұхиттардың маңызы
Әлемдік мұхит төрт негізгі бөліктен тұрады:
- Тынық мұхиты – ең үлкен және ең терең мұхит.
- Атлант мұхиты – сауда жолдарының ең маңыздысы.
- Үнді мұхиты – әлемдегі ең жылы мұхит.
- Солтүстік Мұзды мұхиты – полярлық экожүйелердің басты бөлігі.
1.1 Климатты реттеу
Мұхиттар күн сәулесін сіңіріп, ауа температурасының күрт өзгеруіне жол бермейді. Олар булану арқылы жауын-шашынның негізгі көзі болып табылады.
1.2 Оттегі мен көмірқышқыл газын реттеу
Фитопланктондар фотосинтез процесінде атмосфераға оттегі бөліп, көмірқышқыл газын сіңіреді.
1.3 Биологиялық әртүрлілік және азық-түлік көзі
Мұхиттар балықтар, маржан рифтері және басқа да теңіз жануарларының тіршілік ету ортасы болып табылады.
1.4 Экономикалық және көлік маңызы
Мұхиттар арқылы халықаралық сауда, балық шаруашылығы және туризм дамиды.
2. Әлемдік мұхиттардың экологиялық мәселелері
2.1 Мұхиттардың ластануы
Мұхиттар түрлі ластаушы заттардың шоғырлану орнына айналуда. Негізгі ластану көздері:
- Пластик қалдықтары – жыл сайын 8 миллион тонна пластик мұхиттарға түсіп, теңіз жануарларына қауіп төндіреді.
- Мұнай төгінділері – танкерлер апаты және мұнай бұрғылау платформаларынан шыққан төгінділер теңіз экожүйесіне зиян келтіреді.
- Тұрмыстық және өндірістік қалдықтар – қалалардан және зауыттардан шыққан химиялық заттар судың ластануына алып келеді.
2.2 Климаттың өзгеруі және мұхиттардың жылынуы
- Мұхиттардың орташа температурасының жоғарылауы маржан рифтерінің ағаруына және теңіз деңгейінің көтерілуіне әкеледі.
- Полярлық аймақтардағы мұздардың еруі әлемдік мұхиттардың тұздылығына және экожүйелерге әсер етеді.
2.3 Балық қорларының азаюы
- Теңіз өнімдерін шамадан тыс аулау көптеген балық түрлерінің санының азаюына әкеледі.
- Заңсыз балық аулау экожүйеге кері әсер етеді.
2.4 Маржан рифтерінің жойылуы
- Маржан рифтері теңіз экожүйелерінің 25%-ын құрайды, бірақ жылыну, қышқылдану және ластану әсерінен жойылу үстінде.
2.5 Мұхиттардың қышқылдануы
- Атмосферадағы көмірқышқыл газының (CO₂) көбеюі мұхиттардың қышқылдануына себеп болуда. Бұл маржандар мен ұлулардың сүйектік құрылымына кері әсер етеді.
3. Әлемдік мұхиттарды қорғау жолдары
3.1 Мұхиттардың ластануын азайту
- Пластик қалдықтарды азайту және қайта өңдеуді арттыру.
- Мұнай төгінділерін болдырмау үшін қауіпсіздік шараларын күшейту.
- Қалдықтарды мұхитқа тастауға тыйым салу және экологиялық заңдарды қатайту.
3.2 Климаттың өзгеруіне қарсы әрекеттер
- Парниктік газдар шығарындыларын азайту.
- Баламалы энергия көздерін дамыту (жел, күн және толқын энергиясы).
3.3 Теңіз ресурстарын тұрақты пайдалану
- Балық аулауға қатаң шектеулер енгізу.
- Теңіз қорықтарын құру және қорғау.
3.4 Қоғамдық және халықаралық ынтымақтастық
- Халықаралық ұйымдардың (БҰҰ, ЮНЕСКО, Greenpeace) теңіздерді қорғау бағдарламаларына қолдау көрсету.
- Экологиялық білім беру және халықты мұхиттарды қорғауға шақыру.
Қорытынды
Әлемдік мұхиттар – Жер экожүйесінің маңызды бөлігі. Алайда, адамның әрекеті мұхиттардың ластануына, биологиялық әртүрліліктің азаюына және климаттық өзгерістерге әкелуде. Егер адамзат мұхиттарды қорғауға бағытталған шараларды шұғыл қабылдамаса, болашақта теңіз экожүйелері қалпына келмейтін зиянға ұшырауы мүмкін. Сондықтан әрбір адам мұхиттарды таза ұстауға және оларды қорғауға өз үлесін қосуы тиіс.
Пайдаланылған әдебиеттер:
- Халықаралық мұхиттар ұйымының есептері.
- БҰҰ-ның теңіз және мұхиттар жөніндегі баяндамалары.
- Экологиялық зерттеулер мен ғылыми мақалалар.