Қоршаған ортаның адам денсаулығына әсері
Кіріспе
Қоршаған орта адамның өмір сүруі үшін қажетті жағдайларды қамтамасыз ететін маңызды факторлардың бірі болып табылады. Адам денсаулығы тек генетикаға немесе жеке тәртібіне ғана емес, сонымен қатар оның өмір сүріп жатқан ортасына да байланысты. Қоршаған орта – бұл табиғи және жасанды факторлардан тұратын кеңістік, оған ауа, су, топырақ, климат, экологиялық жағдайлар және қоғамдық, әлеуметтік орталар кіреді. Қоршаған ортаның адам денсаулығына әсері әр түрлі болуы мүмкін, оның ішінде физикалық, химиялық, биологиялық, психологиялық және әлеуметтік аспектілер маңызды рөл атқарады.
1. Қоршаған ортаның физикалық факторларының әсері
Қоршаған ортадағы физикалық факторлар адамның денсаулығына түрлі әсер етеді. Олардың қатарына ауа температурасы, шу деңгейі, радиация, жарық пен ылғалдылық жатады. Әрбір осы фактордың қалыпты шегінен тыс болуы адам ағзасының жұмысында бұзылуларға әкелуі мүмкін:
- Ауа температурасы мен ылғалдылығы: Қалыпты температура мен ылғал деңгейі денсаулық үшін маңызды. Қатты ыстық немесе суық денсаулыққа зиян келтіруі мүмкін. Ыстық климаттағы аймақтарда жылу соққылары мен сусыздану байқалса, суық ауа райы гипотермияға немесе суықтан болатын ауруларға әкелуі мүмкін.
- Шу деңгейі: Қала тұрғындарының көпшілігі үшін шу деңгейі маңызды мәселе болып табылады. Шудың ұзақ уақытқа созылуы стресске, ұйқының бұзылуына, жүрек ауруларының дамуына ықпал етуі мүмкін.
- Радиация: Табиғи және жасанды радиацияның әсері адамдар үшін қауіпті болуы мүмкін. Радиацияның жоғары деңгейі адамның иммундық жүйесін әлсіретіп, қатерлі ісіктерге әкелуі мүмкін.
2. Қоршаған ортадағы химиялық факторлардың әсері
Қоршаған ортадағы химиялық заттар адам ағзасына әртүрлі жолдармен әсер етуі мүмкін, мысалы, ауа арқылы тыныс алу, су мен тағам арқылы ену. Химиялық заттар, олардың ішінде ауыр металдар, пестицидтер, өндірістік қалдықтар, токсиндер мен химиялық өнімдер адамның денсаулығына келесі әсерлерді тигізеді:
- Ауаның ластануы: Жаңадан шыққан зерттеулер көрсеткендей, ауаның ластануы жүрек және тыныс алу ауруларына, сондай-ақ қатерлі ісіктерге себеп болуы мүмкін. Қала тұрғындарының арасында демікпе, бронхит, пневмония сияқты аурулар жиі кездеседі.
- Судың ластануы: Судың ластануы түрлі инфекциялар мен улануға әкелуі мүмкін. Бұл химиялық заттар мен микробтардың адам ағзасына енуі су арқылы болатын аурулардың пайда болуына ықпал етеді.
- Ауыр металдар мен пестицидтер: Қоршаған ортадағы ауыр металдар (қорғасын, сынап, кадмий) және пестицидтер ауыл шаруашылығында жиі қолданылатыны белгілі. Бұл заттар топырақ пен судың ластануына әкеледі, олар тағам арқылы адамның денсаулығына әсер етеді. Олардың уытты әсері жүйке жүйесін, бауыр мен бүйрек қызметін бұзады.
3. Қоршаған ортадағы биологиялық факторлардың әсері
Биологиялық факторлар – бұл бактериялар, вирустар, саңырауқұлақтар, паразиттер мен басқа да микроорганизмдер, олар адамның денсаулығына әсер етуі мүмкін. Бұл факторлар ауа, су, тағам арқылы таралады және жұқпалы аурулардың себебі болуы мүмкін:
- Инфекциялық аурулар: Ластанған су мен тағам арқылы таралатын жұқпалы аурулар (су тырысқақ, дизентерия, гепатит, ішек инфекциялары) қоршаған ортада кең таралған.
- Микроорганизмдер мен аллергендер: Өсімдіктердің тозаңы, үй жануарларының жүндері, шаң мен тозаң аллергиялық аурулардың, астма мен риниттің пайда болуына әкелуі мүмкін.
4. Қоршаған орта мен әлеуметтік факторлардың әсері
Әлеуметтік орта да адамның психологиялық және физикалық денсаулығына әсер етеді. Әлеуметтік жағдайлар, өмір сүру деңгейі, білім, жұмыс ортасы мен отбасылық жағдайлар маңызды рөл атқарады:
- Қоғамдық жағдайлар: Қоршаған ортадағы әлеуметтік факторлар адамның психологиялық жағдайына әсер етеді. Кедейшілік, жұмыссыздық, білім деңгейінің төмендігі, әлеуметтік қолдаудың болмауы стресс тудыруы мүмкін.
- Отбасы мен қарым-қатынастар: Қарым-қатынастардағы шиеленістер, үйдегі зорлық-зомбылық, ажырасулар және психологиялық қысым адамның психикасына зиян келтіреді.
- Жұмыс жағдайлары: Ұзақ жұмыс уақыты, жоғары еңбек қысымы, жұмыс орнындағы стресс адамның денсаулығына теріс әсер етеді.
5. Қоршаған ортаға жауапты болу және денсаулықты сақтау
Қоршаған ортаның адам денсаулығына әсерін төмендету үшін әрбір адам өз өмірін жақсартуға көмектесетін бірнеше қарапайым ережелерді сақтауы қажет:
- Экологиялық таза өнімдерді қолдану: Азық-түлікті сатып алғанда экологиялық таза өнімдерді таңдау, су мен ауа сапасын жақсарту.
- Энергияны үнемдеу және қалдықтарды басқару: Энергияны үнемдеп, қалдықтарды қайта өңдеу арқылы экологиялық жағдайды жақсарту.
- Дұрыс тамақтану және дене белсенділігі: Салауатты өмір салты мен дұрыс тамақтану қоршаған ортаның әсерін азайтуға көмектеседі.
Қорытынды
Қоршаған орта адамның денсаулығына тікелей әсер етеді. Адамның физикалық және психикалық әл-ауқатын сақтау үшін экологиялық жағдайды жақсарту, таза ауа, су және тамақтануды қамтамасыз ету өте маңызды. Әрбір адам қоршаған ортаны сақтауға, экологиялық мәселелерге назар аударуға және денсаулықты қорғауға үлес қосуы керек.