Кіріспе
Жаһандану – бұл әлемдік ауқымда мәдени, экономикалық, саяси және әлеуметтік жүйелердің интеграциясы мен өзара ықпалдасу процесі. XXI ғасырдың басынан бастап жаһандану үрдісі әлемнің барлық елдері мен халықтарына терең әсер ете бастады. Қазақстан да осы үрдіске белсенді түрде қатысып, өз мәдениетін жаһандық қоғамда танытуға тырысты. Қазақ халқының мәдениеті, ұлттық дәстүрлері мен өмір сүру салты жаһандану кезеңінде көптеген өзгерістерге ұшырады. Бұл өзгерістердің кейбіреулері оң әсер етсе, ал кейбіреулері ұлттық дәстүрлер мен құндылықтардың сақталуына қиындықтар тудырды.
1. Мәдениетке жаһанданудың әсері
Жаһандану мәдениет саласында түрлі өзгерістерге алып келді. Бір жағынан, қазақ мәдениеті әлемдік аренада кеңінен танылып, әлемнің түрлі елдерінде қазақ музыкасы, өнері, әдебиеті таныстырылды. Отандық мәдениеттің жаһандық деңгейде насихатталуы Қазақстанды мәдениет саласындағы халықаралық қауымдастыққа қосуға мүмкіндік берді.
Алайда, жаһандану әсерінен бірқатар проблемалар да туындады. Қазақ халқының мәдени дәстүрлері мен ұлттық құндылықтары, әсіресе жастар арасында, жаһандық мәдени ықпалдардың әсерінен жедел өзгеріске ұшырады. Телевизия, интернет, әлеуметтік желілер сияқты жаһандық ақпарат құралдары жастардың дүниетанымын қалыптастыруда басты рөл атқарып, ұлттық мәдениеттің жаһандық мәдениетпен араласуына себеп болды.
2. Ұлттық тіл мен білім жүйесі
Жаһандану кезеңінде қазақ тілінің жағдайы ерекше назар аударарлық мәселе болып табылады. Қазақстанда мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілі танылғанымен, ресми іс-қағаздар мен білім беру жүйесінде орыс тілінің қолданылуы әлі де басым. Жаһанданудың әсерінен қазақ тілінің қолдану ауқымы шектеліп, орыс және ағылшын тілдері қарқынды түрде дамып келеді. Бұл, өз кезегінде, ұлттық тілдің сақталуына, әрі қарай дамуына кедергі келтіруі мүмкін.
Білім беру саласында да өзгерістер байқалуда. Жаһандану аясында ағылшын тілін меңгеру маңызды болып табылады, бірақ бұл жағдай қазақ тілінің қолдану аясын тарылтуы мүмкін. Қазіргі уақытта Қазақстандағы жоғарғы оқу орындарында ағылшын тілінде оқытылатын бағдарламалар саны артып келеді, бұл жастарға халықаралық аренада бәсекеге қабілетті болуға мүмкіндік береді, бірақ ұлттық мәдениет пен тілдің сақталуына қатер төндіруі мүмкін.
3. Салт-дәстүрлер мен ұлттық құндылықтар
Қазақ халқының мәдениетінде маңызды орын алатын салт-дәстүрлер мен ұлттық құндылықтар жаһандану әсерінен өзгерістерге ұшырады. Бұрын қазақ қоғамында отбасы құндылықтары мен дәстүрлер басты орында болса, жаһандану кезеңінде қоғамда әлеуметтік өзгерістер мен батыстық үлгідегі өмір салтының ықпалы арта бастады. Осының нәтижесінде жастар арасында отбасылық құндылықтар мен дәстүрлердің мәні төмендеп, жекелеген индивидтердің өмір сүру стилі мен көзқарастары өзгерді.
Мысалы, қазақ халқының ұлттық киімдері мен аспаздық дәстүрлері, тұрмыс салты жаңаша сипат алды. Қазақтың ұлттық киімдері мен дәстүрлі қолөнері қазіргі уақытта тек мәдени шаралар мен ұлттық мерекелерде ғана сақталып, кеңінен қолданылмайды. Сонымен қатар, жастар арасында батыстық стильдегі киімдер мен өмір салты кең таралуда. Алайда, бұл үрдіс Қазақстанда ұлт мәдениетін жаңғыртуға бағытталған жобалар мен бастамалардың арқасында қайтадан ұлттық дәстүрлерді сақтау мен дамытуға жаңа мүмкіндіктер беріп отыр.
4. Мәдени байланыстар мен халықаралық ықпалдастық
Жаһандану мәдени алмасу мен байланыстардың күшеюіне ықпал етті. Қазақстан түрлі мәдениеттердің арасындағы көпір рөлін атқарып, өз мәдениетін әлемге танытуға мүмкіндік алды. Қазақстанның мәдениет саласында, әсіресе кино, музыка, бейнелеу өнері сияқты салаларда халықаралық деңгейде танымал болған тұлғалар мен шығармалар пайда болды. Қазақстандық кинематографистер мен музыканттар әлемдік сахнада өзіндік орнын тапты, бұл ұлт мәдениетінің жаһандық танылуына жол ашты.
Қазақстанның көпұлтты қоғамы да жаһандану кезеңінде мәдени диалогқа үлкен үлес қосып отыр. Әртүрлі ұлт өкілдері өз мәдениеттерін сақтап, оларды басқа халықтарға таныстыру арқылы Қазақстанда мәдени әртүрлілік қалыптасып, қоғамның бірлігін нығайтуға ықпал етті.
5. Жастар мен мәдениетаралық байланыстар
Жастардың әлемдік мәдениетке деген қызығушылығы мен жаһандық мәдени үрдістерге қатысуы барған сайын артуда. Жастар өздерінің мәдениетаралық байланыстарын нығайтып, түрлі елдерден келген адамдармен идеялармен алмасып, жаһандық мәдени процестердің бір бөлігіне айналуда. Бұл үрдіс қазақстандық жастардың дүниетанымын кеңейтті және оларды жаңа мәдени құндылықтармен таныстыруда маңызды рөл атқарды.
Қорытынды
Қазақ халқының жаһандану кезеңіндегі мәдени өзгерістері оң және теріс әсерлерге ие болды. Жаһандану қазақ мәдениетінің халықаралық деңгейде танылуына мүмкіндік берсе де, ұлттық дәстүрлер мен тілдің сақталуына бірқатар қауіп-қатерлер тудырды. Бұл мәселелерді шешу үшін ұлттық мәдениетті сақтау мен дамытудың жаңа әдістерін қолдану, сондай-ақ жаһандық мәдениетпен үйлесімділікке қол жеткізу қажет. Қазақстанның мәдениетіне жаһанданудың ықпалы мен оның болашақтағы бағыты ұлттық бірегейлікті сақтау мен әлемдік мәдениетпен өзара тиімді қарым-қатынастарды орнату арқылы оңтайлы даму жолына түсе алады.