1. Кіріспе
Қазақстан тәуелсіздігін жариялағаннан кейінгі алғашқы күндерден бастап дипломатия мен халықаралық қатынастар елдің сыртқы саясатының маңызды құрамдас бөлігіне айналды. Қазақ елі өз тәуелсіздігін алғаннан кейін әлемде өз орнын табуға, халықаралық аренада беделін нығайтуға және сыртқы саясатта бейбітшілік пен тұрақтылықты қамтамасыз етуге бағытталған дипломатиялық стратегияны ұстанды. Қазақстанның дипломатиялық саясаты елдің ұлттық мүдделерін қорғауға, халықаралық қауымдастықпен тиімді қарым-қатынастар орнатуға, әрі аймақтық және жаһандық деңгейде қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған.
2. Қазақстанның сыртқы саясатының негізгі принциптері
Қазақстанның сыртқы саясаты бейбітшілікті сақтау, тәуелсіздік пен ұлттық мүдделерді қорғау, халықаралық қауымдастықпен ынтымақтастықты нығайтуға негізделеді. Қазақстанның дипломатиялық саясатының негізгі принциптері:
- Тәуелсіздік пен егемендікті сақтау: Қазақстан өзінің тәуелсіздігі мен ұлттық егемендігін бірінші орынға қояды. Бұл оның сыртқы саясатында басты бағыттардың бірі болып табылады. Елдің сыртқы саясатының басты мақсаты — ішкі және сыртқы қауіптерге қарсы тұрақтылықты сақтау.
- Бейбітшілік және тұрақтылық: Қазақстан бейбітшілікті қолдайды және соғысқа қарсы саясат ұстанады. Қазақстанның сыртқы саясатында ядролық қарудан бас тарту, қарулануды шектеу, сондай-ақ халықаралық дауларды бейбіт жолмен шешуге ұмтылу маңызды орын алады.
- Халықаралық құқықты құрметтеу: Қазақстан халықаралық құқықтың негіздеріне, оның ішінде БҰҰ Жарғысына, халықаралық келісімдер мен шарттарға құрметпен қарайды және оларды орындауға тырысады.
- Өзара тиімді ынтымақтастық: Қазақстан өзінің сыртқы саясатын өзара тиімді және тең құқылы қатынастарды орнатуға негіздейді. Бұл қатынастар тек экономикалық ғана емес, сонымен қатар мәдени, білім беру, ғылым және қауіпсіздік салаларында да дамиды.
3. Қазақстанның сыртқы саясатының негізгі бағыттары
Қазақстанның сыртқы саясаты бірнеше негізгі бағыт бойынша дамып келеді:
- ТМД елдерімен ынтымақтастық: Қазақстан Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының (ТМД) маңызды мүшесі болып табылады. Бұл ұйым аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, экономикалық ынтымақтастықты дамыту және мәдени алмасуды нығайтуға бағытталған.
- Еуропалық Одақ пен АҚШ-пен қарым-қатынас: Қазақстан үшін Еуропалық Одақ пен АҚШ-пен ынтымақтастықтың маңызы зор. Бұл екі тараптың сауда, инвестиция, экология, ғылым және мәдениет салаларында кең ауқымды ынтымақтастығы бар. Қазақстан АҚШ пен Еуропалық Одақпен демократия мен құқықтық мемлекет құру саласында да қарым-қатынастар орнатып келеді.
- Қытаймен қарым-қатынас: Қазақстанның сыртқы саясатының маңызды бағыттарының бірі — Қытаймен стратегиялық серіктестік. Қазақстан мен Қытайдың экономикалық байланыстары өте күшті, әсіресе мұнай, газ және инфрақұрылым салаларында. Қазақстан Қытаймен сауда-экономикалық байланыстарын нығайтуға, сондай-ақ мәдени-гуманитарлық қарым-қатынастарды дамытуға мүдделі.
- Ресеймен стратегиялық серіктестік: Қазақстан мен Ресейдің арасындағы серіктестік одақтық қатынастарға негізделген. Қазақстанның Ресеймен дипломатиялық және әскери байланыстары ерекше маңызды. Сонымен қатар, екі елдің экономикалық байланыстары да айтарлықтай дамыған.
- Түркия мен Орталық Азия елдерімен қарым-қатынас: Түркиямен тарихи және мәдени жақындығы бар Қазақстан бұл елмен стратегиялық байланыстарды нығайтуға бағытталған. Сонымен қатар, Орталық Азиядағы басқа мемлекеттермен сауда-экономикалық және мәдени-гуманитарлық байланыстарды нығайтуға көп көңіл бөлінеді.
4. Қазақстанның халықаралық ұйымдардағы орны
Қазақстан көптеген халықаралық ұйымдардың мүшесі болып табылады. Оның ішінде ең маңыздысы — Біріккен Ұлттар Ұйымы (БҰҰ), Еуропалық қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы (ЕҚЫҰ), Шанхай ынтымақтастық ұйымы (ШЫҰ), Қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы (НАТО), Ислам Ынтымақтастығы Ұйымы (ИЫҰ) және басқа да аймақтық және ғаламдық ұйымдар. Қазақстан бұл ұйымдарда халықаралық мәселелерді шешуде, қауіпсіздік пен тұрақтылықты қамтамасыз етуде белсенді рөл атқарады.
- БҰҰ-дағы рөлі: Қазақстан 1992 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымына мүше болды. Қазақстанның БҰҰ-ға мүше болуы әлемдік қауымдастыққа енуінің алғашқы кезеңі болды. Қазақстанның БҰҰ-дағы басты миссиясы — бейбітшілік пен қауіпсіздікті нығайту, ядролық қарудан бас тарту және халықаралық дауларды шешу бойынша белсенді жұмыс істеу.
- Шанхай ынтымақтастық ұйымы (ШЫҰ): Қазақстан ШЫҰ мүшесі ретінде Орталық Азиядағы қауіпсіздік пен тұрақтылықты қамтамасыз етуге ұмтылуда. Бұл ұйымның маңызды міндеттері — сауда, экономикалық ынтымақтастық, аймақтық қауіпсіздік және терроризммен күрес.
- ЕҚЫҰ: Қазақстан ЕҚЫҰ-ға мүше ел ретінде демократия мен құқықтық мемлекетті дамытуға, адам құқықтарын қорғауға бағытталған жобаларды іске асыруда белсенді жұмыс атқарып келеді.
5. Қазақстанның ядролық қаруға қарсы саясаты
Қазақстанның сыртқы саясатының маңызды бағыты — ядролық қарудан бас тарту. 1991 жылы Қазақстан ядролық қаруды тастап, Семей ядролық полигонын жабу туралы шешім қабылдады. Бұл қадам әлемдік қауымдастықта үлкен қолдау тапты және Қазақстанның халықаралық аренадағы бейбітшілік үшін күрескер мемлекет ретінде беделін арттырды.
6. Қазақстанның экономикалық дипломатиясы
Қазақстанның экономикалық дипломатиясы еліміздің сыртқы саясатының маңызды бөлігі болып табылады. Экономикалық дипломатияның мақсаты — Қазақстанның сыртқы саудасын дамыту, инвестиция тарту және халықаралық нарықта еліміздің мүдделерін қорғау. Қазақстан сыртқы экономикалық саясатында өз ресурстарын тиімді пайдалану, ауылшаруашылығы мен өнеркәсіп салаларын дамытуға ерекше көңіл бөледі.
7. Қорытынды
Қазақстанның дипломатиялық саясаты әлемдік қауымдастықта бейбітшілік, тұрақтылық және даму жолында халықаралық ынтымақтастықты нығайтуға бағытталған. Елдің сыртқы саясатының негізгі принциптері тәуелсіздік, егемендік, бейбітшілік сақтау және халықаралық құқыққа негізделген. Қазақстанның халықаралық ұйымдардағы белсенділігі мен экономикалық дипломатиясы оның халықаралық аренадағы орнын нығайтуға ықпал етеді.