Қазақстан Республикасы – құқықтық мемлекет, оның негізгі заңы — Конституция. Конституция мемлекеттің құқықтық негізін қалыптастырып, қоғамдық қатынастарды реттеуде басты құжат болып табылады. Қазақстан Республикасының заңнамалық жүйесі Конституция мен басқа да нормативтік құқықтық актілерден тұрады.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы
Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жылы 30 тамызда бүкілхалықтық референдум арқылы қабылданды. Бұл құжат Қазақстанның саяси және құқықтық жүйесінің негізі болып табылады және мемлекет өмірінің барлық салаларында заңнамалық реттеу үшін қолданылатын басты құжат болып есептеледі.
1.1. Конституцияның негізгі принциптері
Қазақстан Республикасының Конституциясы келесі негізгі принциптерге негізделеді:
- Заңның жоғарылігі: Конституция барлық құқықтық актілер мен нормативтік құжаттардың негізі болып табылады.
- Адам құқықтары мен бостандықтарын қорғау: Конституцияда адам мен азаматтың негізгі құқықтары мен бостандықтары, сондай-ақ оларды қорғаудың кепілдіктері белгіленген.
- Демократиялық мемлекет: Қазақстан Республикасы демократиялық, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде өзін бекітеді.
- Мемлекеттік биліктің бөлінуі: Конституцияда мемлекеттік билік үш тармаққа бөлінген: заң шығарушы, атқарушы және сот билігі.
- Тәуелсіздік пен егемендік: Қазақстанның тәуелсіздігі мен егемендігі Конституцияның басты принципі болып табылады.
1.2. Конституцияның құрылымы
Конституция 9 бөлімнен және 98 баптан тұрады:
- Жалпы ережелер – мемлекет туралы негізгі ұғымдар мен принциптер, оның құрылымы мен мәртебесі.
- Адам және азамат – адам құқықтары мен бостандықтары.
- Президент – Қазақстан Республикасының Президентінің қызметі мен өкілеттіктері.
- Парламент – Қазақстан Республикасының заң шығарушы органы.
- Үкімет – атқарушы билік туралы ережелер.
- Сот жүйесі – сот жүйесінің құрылымы мен қызметі.
- Конституциялық кеңес – Конституцияның сақталуын бақылау органы.
- Қаржы және экономика – Қазақстанның экономикасы мен қаржы жүйесінің негіздері.
- Конституциялық түзетулер мен өзгерістер – Конституцияның өзгерістерін енгізу тәртібі.
2. Қазақстан Республикасының заңнамалық жүйесі
Қазақстан Республикасының заңнамалық жүйесі Конституциядан бастап, әртүрлі заңдар мен нормативтік актілерден тұрады. Заңнамалық жүйе қоғамдағы барлық құқықтық қатынастарды реттеуге бағытталған және түрлі деңгейдегі заңдар мен нормативтік құжаттарды қамтиды.
2.1. Нормативтік құқықтық актілердің түрлері
Қазақстан Республикасында қабылданатын нормативтік құқықтық актілер төмендегідей болады:
- Конституция – мемлекеттің негізгі заңы, ең жоғары құқықтық құжат.
- Заңдар – парламенттің қабылдайтын заңдары, мысалы, азаматтық заңдар, қылмыстық кодекс, еңбек кодексі және т.б.
- Президенттің жарлықтары мен қаулылары – Қазақстан Республикасының Президенті тарапынан қабылданған құжаттар, олар заңға қарағанда бір саты төмен тұрады.
- Үкіметтің қаулылары – Үкіметтің қабылдаған шешімдері, олар елдің экономикасы мен әлеуметтік саясатына қатысты мәселелерді реттейді.
- Парламенттің нормативтік актілері – Парламенттің қабылдайтын заң жобалары, олар мемлекет деңгейіндегі заңдарды орындауға бағытталған.
- Жергілікті нормативтік актілер – облыстар мен қалалардағы жергілікті атқарушы органдардың қаулылары мен шешімдері.
2.2. Қазақстандағы құқықтық тәртіп
Қазақстан Республикасының заңнамасы құқықтық тәртіпті сақтау, қоғамдағы құқық бұзушылықтарды болдырмау, азаматтардың құқықтарын қорғау мақсатында көптеген салаларға бөлінген:
- Қылмыстық құқық – қылмыс жасаған тұлғаларға қатысты заңнаманы анықтайды. Қылмыстық кодекс қылмыстық жауапкершілікті және жазаларды реттейді.
- Азаматтық құқық – азаматтардың жеке мүліктік және мүліктік емес қатынастарын реттейді. Азаматтық кодекс жеке тұлғалардың құқықтарын, міндеттерін және жауапкершіліктерін белгілейді.
- Еңбек құқық – жұмысшы мен жұмыс берушінің арасындағы еңбек қатынастарын реттейді.
- Отбасылық құқық – некелік қатынастар, балалардың құқықтары мен міндеттері, ажырасу және басқа да отбасылық қатынастарды реттейді.
- Әкімшілік құқық – мемлекеттік билік органдары мен азаматтар арасындағы қарым-қатынастарды реттейді.
2.3. Құқық қорғау органдары
Қазақстанның заңнамалық жүйесін жүзеге асыратын негізгі органдар:
- Соттар – құқықтық дауларды шешетін және заңдарды орындауды бақылайтын орган.
- Прокуратура – заңдардың орындалуын қадағалау, қылмыстарды тергеу және азаматтардың құқықтарын қорғау.
- Ішкі істер министрлігі – құқық бұзушылықтарды алдын алу және құқықтық тәртіпті сақтау.
- Ұлттық қауіпсіздік комитеті – мемлекеттік қауіпсіздікті сақтау, терроризмге қарсы күрес.
2.4. Қазақстанның халықаралық қатынастары және заңдар
Қазақстан халықаралық құқықты құрметтейтін мемлекет ретінде халықаралық келісімдер мен шарттарға қол қояды. Халықаралық шарттар мен келісімдер Қазақстан Республикасының ішкі заңдарынан жоғары тұрады, бірақ олар Конституцияға қайшы келмеген жағдайда ғана іске асырылады.
3. Қорытынды
Қазақстан Республикасының Конституциясы және заңнамалық жүйесі мемлекеттегі құқықтық тәртіптің негізі болып табылады. Конституция барлық мемлекеттік органдардың, азаматтардың және ұйымдардың іс-әрекеттерін реттейді, ал заңнамалық жүйе қоғамның түрлі салаларында құқықтық қатынастарды реттеу арқылы әлеуметтік әділеттілікті қамтамасыз етеді. Қазақстанның құқықтық жүйесі тұрақты дамып, халықаралық стандарттарға сәйкес келеді, ол азаматтардың құқықтарын қорғауға бағытталған.