1. Кіріспе
Қазақ халқының этнографиялық ерекшеліктері оның тарихымен, мәдениетімен, әлеуметтік құрылымымен және тұрмыс-тіршілігімен тығыз байланысты. Қазақтардың этнографиялық ерекшеліктері ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлер, салт-дәстүрлер, тіл, киім, тұрмыс бұйымдары және басқа да мәдени аспектілерден көрініс табады. Қазақ халқының этнографиялық ерекшеліктері өзіне тән өмір сүру салты мен мәдениетінің айрықша белгілерін анықтайды. Бұл рефератта қазақ халқының этнографиялық ерекшеліктеріне қатысты негізгі аспектілер қарастырылады.
2. Қазақ халқының этникалық құрамы мен шығу тегі
Қазақ халқының этникалық құрамына бірнеше көшпенді және отырықшы халықтар кіреді. Олар өздерінің тарихы мен мәдениетін табиғи және әлеуметтік жағдайларға байланысты қалыптастырған. Қазақтар қазіргі Қазақстан территориясында ғасырлар бойы көшпелі мал шаруашылығын жүргізіп, әлеуметтік, экономикалық және мәдени өмірде белгілі бір ерекшеліктерге ие болды. Қазақ халқының этникалық қалыптасуына түркі, моңғол, иран және басқа да ұлттардың әсері болды. Қазақ халқының негізін қалыптастырған этнос — түркілер.
3. Қазақ халқының тұрмыс-тіршілігі мен шаруашылығы
Қазақ халқының этнографиялық ерекшеліктері негізінен көшпелі мал шаруашылығымен байланысты. Көшпенді өмір салты мен мал шаруашылығы қазақтардың мәдениеті мен тұрмысын айқындады. Қазақтар төрт түлік малды негізгі көлік, азық-түлік, киім және тұрмыс бұйымдары ретінде пайдаланды. Қазақтардың дәстүрлі шаруашылығының негізгі бағыттары:
- Мал шаруашылығы: Қазақтардың мал өсіруде үлкен тәжірибесі болған. Олардың малдары арасында қой, жылқы, сиыр, түйе басты орын алды.
- Егін шаруашылығы: Қазақтар көбінесе егіншілікті тек белгілі бір аймақтарда жүргізген. Отырықшы қазақтар егін шаруашылығымен айналысқанымен, көшу кезіндегі көлікке арналған мал шаруашылығы басты орын алды.
- Аңшылық және балықшылық: Қазақтардың дәстүрлі кәсіптері арасында аңшылық пен балықшылық та болды, әсіресе Орта Азияның шығыс бөлігінде.
4. Қазақ халқының киім-кешегі мен сәні
Қазақ халқының киімдері оның әлеуметтік мәртебесін, ұлттық ерекшеліктерін және өмір салтын айқындайды. Қазақ киімдері табиғи шикізаттардан (жүн, тері, жібек, мақта) жасалған және қоршаған ортаға бейімделген. Қазақтардың киімдері өмірдің түрлі жағдайларына байланысты әртүрлі болып келеді.
- Жоғарғы киімдер: Қазақ халқының ерлерінің киімі көбінесе көк, қара, жасыл түсті маталардан жасалған. Ерлердің сырт киімдері мен бас киімдері киелі болып саналған. Ал әйелдер киімі көбіне алтын, күміс әшекейлермен безендіріліп, түрлі жібек, барқыт мата түрлерінен тігілген.
- Қолөнер бұйымдары: Қазақтар қолөнерде ағаштан, темірден, теріден жасалған бұйымдарды қолданған. Олардың ішінде ер-тоқым, арба, үй жиһаздары, киіз үйлер маңызды орын алған.
- Аяқ киімдер: Қазақтардың дәстүрлі аяқ киімдері арасында «әппіл» мен «сабат» сияқты дәстүрлі аяқ киімдер кең тараған.
5. Қазақ халқының салт-дәстүрлері мен мерекелері
Қазақ халқының салт-дәстүрлері мен мерекелері өмірдің әртүрлі кезеңдерінде және әртүрлі жағдайларда орын алады. Бұл дәстүрлер қоғамдық өмірдің маңызды аспектілері болып табылады. Қазақ халқының салт-дәстүрлері қоғамда тұратын адамдардың арасындағы қарым-қатынас, адамдар арасындағы рухани байланыстар мен этникалық құндылықтарды анықтайды.
- Тұрмыс-салт жоралары: Қазақ халқының тұрмыс-салт жоралары көбінесе өмірдің негізгі кезеңдерімен (туылған, үйлену, өлім және т.б.) байланысты.
- Мерекелер мен байлар: Қазақ халқының ең үлкен мерекесі — Наурыз мейрамы, бұл көктемнің бастауы болып табылады. Сонымен қатар, Құрбан айт, Ораза айт және Жаңа жыл мерекесі сияқты діни мерекелер де кеңінен аталып өтеді.
- Жоғары мәртебелі салттар: Құрмет көрсету, қонақ күту, асқақтау сияқты салттар қазақ қоғамында үлкен орын алған. Әсіресе қонақжайлық қазақтар үшін өте маңызды. Қонақтарға көп тағамдар мен сый-сияпаттар жасалған.
6. Қазақ халқының музыкасы мен өнері
Қазақ халқының музыкалық мәдениеті мен өнері оның рухани өмірін көрсетеді. Қазақтар дәстүрлі әндер мен күйлерді ұрпақтан-ұрпаққа жеткізіп отырды. Қазақтың әндерінде көбінесе адамның ішкі сезімдері, табиғатқа деген сүйіспеншілік, және күнделікті өмірдің қиыншылықтары мен қуанышы бейнеленеді.
- Музыка және аспаптар: Қазақтың ұлттық музыкалық аспаптары арасында домбыра, қобыз, шертер, сазсырнай сияқты аспаптар кеңінен таралған.
- Күй өнері: Қазақ халқының күй өнері ерекше дамыған. Қазақтың әйгілі күйші-композиторлары (мысалы, Құрманғазы, Динаның күйлері) ұлттық мәдениеттің ажырамас бөлігі болып табылады.
7. Қорытынды
Қазақ халқының этнографиялық ерекшеліктері оның тарихы мен мәдениетімен тығыз байланысты. Көшпелі тұрмыс, мал шаруашылығы, дәстүрлер мен салттар, ұлттық киім мен қолөнер — бәрі қазақтардың ерекше мәдениетін айқындайтын элементтер болып табылады. Қазіргі заманғы қазақ мәдениеті де осы этнографиялық дәстүрлерден нәр алуда және оларды сақтауға тырысады. Осы ерекшеліктер қазақ халқының ұлттық бірегейлігін сақтап қалуға, мәдени мұраларын ұрпақтан-ұрпаққа жеткізуге мүмкіндік береді.