Кіріспе
Мәдениет – әрбір халықтың тарихи жолын, өмір сүру салтын және дүниетанымын бейнелейтін құндылықтар жүйесі. Қазақ мәдениеті – көшпелі өркениеттің озық үлгісін сақтаған, бай мұраға ие ұлттық мәдениет. Бұл мәдениет ғасырлар бойы қалыптасып, сыртқы әсерлерге бейімделе отырып, өзіндік ерекшеліктерін жоғалтпай, дамып келеді. Қазақ халқының салт-дәстүрі, өнері, қолөнері, дүниетанымы мен рухани құндылықтары осы мәдениеттің негізін құрайды. Осы рефератта қазақ мәдениетінің негізгі қырларына тоқталамыз.
Негізгі бөлім
1. Қазақ мәдениетінің қалыптасуы және дамуы
Қазақ мәдениеті мыңдаған жылдар бойы қалыптасып, түрлі тарихи кезеңдерден өтті. Оның тамыры тереңде – сақ, ғұн, түркі дәуірлерінен бастау алады. Ерте замандарда Қазақстан аумағы Ұлы Жібек жолының бойында орналасып, Шығыс пен Батыс өркениеттерінің тоғысқан нүктесіне айналды. Бұл жағдай қазақ мәдениетінің дамуына үлкен ықпал етті.
Ислам діні VIII ғасырдан бастап қазақ жеріне ене бастады. Ол қазақ мәдениетіне рухани өзгерістер әкеліп, өнер, әдебиет және білім салаларының дамуына ықпал етті. Мұсылмандық дәстүрлер қазақтың тұрмыс-салтына сіңіп, әдет-ғұрыптарымен үйлесімді түрде ұштасып отырды.
2. Қазақ мәдениетінің басты ерекшеліктері
Қазақ мәдениетінің өзіндік ерекшеліктерін бірнеше бағытта қарастыруға болады:
2.1. Салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар
Қазақ халқының салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары қоғамдағы қарым-қатынасты реттеуші маңызды элемент болып табылады. Көшпелі өмір салты қазақтардың табиғатпен тығыз байланыста болуына әсер етті, бұл олардың наным-сенімдерінде, дәстүрлерінде көрініс тапты.
- Қонақжайлылық – қазақ халқының ең басты қасиеттерінің бірі. Қонаққа ерекше құрмет көрсетіліп, оның қайдан келгеніне қарамастан төрден орын беріледі.
- Наурыз мейрамы – табиғаттың жаңаруын, көктемнің келуін білдіретін ежелгі мереке. Бұл мейрамда адамдар бір-біріне ақ тілек айтып, реніштерін ұмытып, татулықты дәріптейді.
- Бата беру – үлкендердің ақ тілегі, болашаққа деген ізгі ниетінің көрінісі. Бұл дәстүр қазақ мәдениетінде ерекше орын алады.
2.2. Қазақ музыкасы және өнері
Қазақ мәдениетінің маңызды бір бөлігі – музыка мен өнер. Қазақтың ән-күйі халықтың рухани дүниетанымын, өмірге деген көзқарасын бейнелейді.
- Домбыра күйі – қазақ халқының ұлттық музыка өнерінің айнасы. Құрманғазы, Дәулеткерей, Тәттімбет сияқты күйшілердің шығармалары ғасырлар бойы ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келеді.
- Айтыс өнері – суырыпсалмалық дәстүрге негізделген ерекше өнер түрі. Ақындар айтыс арқылы қоғамдағы мәселелерді қозғап, тыңдаушыларға ой салады.
- Ою-өрнек – қазақ қолөнерінің бірегей үлгісі. Кілем, киіз, кесте, зергерлік бұйымдардағы ұлттық нақыштар қазақ мәдениетінің ерекше белгілерін көрсетеді.
2.3. Қазақтың материалдық мәдениеті
Қазақ мәдениетінде көшпелі өмір салтына бейімделген материалдық құндылықтар ерекше рөл атқарды.
- Киіз үй – қазақтың дәстүрлі баспанасы, ол көшпелі тұрмысқа өте ыңғайлы әрі экологиялық таза. Киіз үйдің құрылымы қазақтардың табиғатпен үйлесімді өмір сүруге ұмтылысын білдіреді.
- Ұлттық киімдер – қазақтың ұлттық киімдері табиғи материалдардан тігілген, ыңғайлы әрі сәнді болған. Шапан, бөрік, сәукеле сияқты киім үлгілері әлеуметтік мәртебені де білдірген.
- Қазақтың ұлттық тағамдары – көшпелі өмір салтына сәйкес ет пен сүт өнімдерінен дайындалатын тағамдар кең таралған. Қымыз, шұбат, бауырсақ, бесбармақ – қазақ мәдениетінің ажырамас бөлігі.
3. Қазақ мәдениетінің заманауи дамуы
Қазақ мәдениеті бүгінгі таңда жаңа заман талаптарына бейімделіп, жаһандану үдерісіне ілесіп келеді. Дәстүрлі мәдени элементтер заманауи өнер мен ғылымда жаңаша сипат алып, әлемдік деңгейде таныла бастады. Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін ұлттық мәдениетті жаңғыртуға бағытталған көптеген бағдарламалар жүзеге асырылуда.
Қазақтың дәстүрлі музыкасы, қолөнері мен ұлттық тағамдары әлемдік мәдени кеңістікке еніп, елімізді халықаралық аренада танытып келеді. Сонымен қатар, заманауи технологиялардың дамуы ұлттық мәдениетті насихаттаудың жаңа мүмкіндіктерін ашуда.
Қорытынды
Қазақ мәдениеті – халқымыздың тарихы мен рухани әлемін бейнелейтін баға жетпес мұра. Ол ғасырлар бойы қалыптасып, түрлі тарихи кезеңдерден өтсе де, өзіндік ерекшеліктерін сақтап қалды. Қазақтың салт-дәстүрлері, музыкасы, өнері, ұлттық киімдері мен тағамдары біздің ұлттық болмысымыздың ажырамас бөлігі болып қала береді. Бүгінде қазақ мәдениеті жаңғырып, заманауи қоғамға бейімделіп, жаһандық деңгейде таныла бастады. Сондықтан әрбір қазақстандық өз мәдениетін бағалап, оны болашақ ұрпаққа жеткізуге атсалысуы қажет.