Қазақтың ұлттық музыкалық аспаптары туралы реферат
Кіріспе
Қазақ халқының мәдениеті мен өнері терең тарихқа ие, оның ішінде музыка ерекше орын алады. Қазақтың ұлттық музыкалық аспаптары – бұл ұлттық өнеріміздің бөлінбес бір бөлігі. Олар тек музыкалық өнердің құралы ғана емес, сонымен қатар халықтың тұрмыс-тіршілігін, салт-дәстүрін, дүниетанымын, рухани әлемін білдіретін құрал. Қазақтың музыкалық аспаптары ғасырлар бойы қалыптасып, дамыды, әрбір аспаптың өзіндік ерекшелігі, қасиеті мен тарихы бар. Бұл рефератта қазақтың ұлттық музыкалық аспаптары, олардың түрлері, даму тарихы және қазақ музыка мәдениетіндегі маңызы қарастырылады.
1. Қазақтың музыкалық аспаптарының тарихы
Қазақ музыкасының тарихы терең және бай. Қазақ халқының музыкасы көне дәуірлерден бастау алады. Біздің заманымызға дейінгі кезеңдерде көне түркілердің музыкалық мәдениеті, үнді-иран және араб мәдениеттерінің әсері қазақ музыкасына ықпал етті. Қазақтың ұлттық музыкалық аспаптары көшпелі өмір салтын ескере отырып дамыды. Осы аспаптар халықтың тұрмыс-тіршілігімен, мал шаруашылығымен, аңшылық және тұрмыс салтымен тығыз байланысты болды.
Қазақ халқының музыкалық аспаптары негізінен екі түрге бөлінеді: перкуссиондық аспаптар (мысалы, дауылпаз, даңғыра) және ішекті-ысқышты аспаптар (қобыз, домбыра, шертер, т.б.).
2. Қазақтың негізгі музыкалық аспаптары
2.1. Домбыра
Домбыра – қазақ халқының ең танымал ұлттық музыкалық аспабы. Бұл ішекті аспап, оның дыбысы өте терең әрі үні кең. Домбыра қазақ музыкасының символына айналған. Ол халық әндері мен күйлерін орындау үшін қолданылады. Домбыраның құрылымы қарапайым, бірақ оған қойылатын талаптар өте жоғары. Домбыраның екі ішегі бар, оны әдетте саусақпен не шертпе арқылы ойнайды. Домбыра арқылы халықтың көңіл-күйі, өмірінің түрлі кезеңдері, салт-дәстүрлері, табиғат сұлулығы және тарихи оқиғалары көрініс табады.
2.2. Қобыз
Қобыз – ішекті-сықпалы аспап. Ол қазақтың көне аспаптарының бірі болып саналады. Қобыздың дыбысы терең әрі естірткілі, оның шығу тарихы түркі дәуіріне дейін жетеді. Қобызды негізінен жыраулар мен бақсылар қолданған, ол ерекше рухани мағынаға ие. Қобыздың көмегімен халық музыкасының көптеген түрлері орындалды, сондай-ақ ол жыршылар мен ақындардың өлеңдерін сүйемелдейтін аспап болды.
2.3. Шертер
Шертер – қазақтың дәстүрлі музыкалық аспабы, оның құрылымы мен дыбысы домбыраға ұқсас болғанымен, оның ерекшелігі — оның төрт ішекті болуы. Бұл аспаптың дауысы ерекше, кең және терең. Шертер көбінесе халық әндеріне сүйемелдеу жасау үшін қолданылады. Бұл аспаптың тарихы да өте бай және қазақ музыкасының дәстүрлеріне сәйкес келетін орын алады.
2.4. Сыбызғы
Сыбызғы – қазақтың үрмелі музыкалық аспабы, оның дауысы сыбдырлы әрі жағымды. Сыбызғы көбінесе жайлау мен дала өмірінің фонында қолданылған. Ол халықтық әндердің әуенін орындауда немесе халықтық әңгімелерді баяндауда жиі пайдаланылады. Бұл аспаптың басқа халықтардың үрмелі аспаптарынан ерекшелігі оның көлемінің кіші болуында және дыбысының ашық әрі анық естілуінде.
2.5. Дауылпаз және даңғыра
Дауылпаз – бұл қазақтың ұрмалы аспабы, оның дыбысы қатты әрі естірткілі. Ол негізінен халықтық рәсімдерде, думандарда, тойларда, түрлі мерекелерде қолданылады. Бұл аспаптың дыбысы халықты біріктіріп, тойға, мерекеге қатысты қуаныш пен шаттықты білдіреді.
Даңғыра – дауысы терең, қатты естілетін ұрмалы аспап. Ол да дәстүрлі музыкалық шараларда қолданылған. Дауылпаз бен даңғыраның бірегейлігі — олардың сахналық қойылымдарда, күйлерде және эпикалық жырларда қолданылуында.
3. Қазақтың музыкалық аспаптары мен мәдениет
Қазақтың ұлттық музыкалық аспаптары қоғамның мәдени өмірінде үлкен рөл атқарған. Олар халықтың салт-дәстүрлері мен ұлттық рухын сақтауда маңызды құрал болды. Әрбір аспаптың өз тарихы, өз ерекшелігі мен қасиеті бар. Қазақтың музыкалық аспаптары арқылы халықтың қуанышы мен қайғысы, арманы мен үміті, тарихы мен өмірі көрініс тапты.
Қазақтың музыкасына тән бір ерекшелік – оның мінезі мен қарапайымдылығы. Домбыра мен қобыз арқылы орындалған күй мен әндер қазақ халқының рухани әлемінің көрінісі болып табылады. Бұл аспаптар өз дәуірінің рухын сақтап, ұрпақтан ұрпаққа мұра болып келеді.
Қорытынды
Қазақтың ұлттық музыкалық аспаптары – бұл біздің халқымыздың мәдени мұрасының ажырамас бөлігі. Олар тек музыка әлемінің құралы ғана емес, сонымен қатар қазақ халқының тарихы мен өмірін, ой-өрісін көрсететін айқын белгілері болып табылады. Ұлттық аспаптар арқылы халықтың музыкалық дәстүрлері сақталып, бүгінгі күнге дейін жеткен. Қазақтың музыкалық аспаптары болашақ ұрпаққа ұлттық рухты, мәдениетті, тарихты насихаттау үшін аса маңызды құрал болып табылады.