Компьютерлік вирус түрлері және олардан қорғану әдістері туралы реферат
Кіріспе
Компьютерлік вирус — бұл зиянды бағдарламалық код немесе бағдарлама, оның басты мақсаты — компьютер жүйесіне кіріп, өздігінен таралу және жүйеде түрлі зиянды әрекеттерді жүзеге асыру. Компьютерлік вирустар ақпараттық қауіпсіздік саласында маңызды мәселеге айналды, себебі олар компьютерлер мен желілерге зиян келтіреді, ақпаратты жоғалтуға немесе бұзуға, жүйелердің жұмысын бұзуға әкеп соқтырады. Вирустардың әртүрлі түрлері бар және олардан қорғану үшін әртүрлі әдістер қажет. Бұл рефератта компьютерлік вирустардың түрлері мен олардан қорғану әдістері қарастырылады.
1. Компьютерлік вирустардың түрлері
Компьютерлік вирустардың бірнеше түрі бар. Әрқайсысының әрекет ету тәсілдері мен мақсаттары әртүрлі болады. Олар негізінен келесі түрлерге бөлінеді:
- Файлдық вирустар: Бұл вирустар бағдарламалар мен файлдарды жұқтырады. Олар көбінесе орындалатын файлдарға (мысалы, .exe немесе .com кеңейтімдері) таралады. Файлдық вирустар жүйеде орындалған кезде басқа файлдарды жұқтырады және таралуын жалғастырады.
- Жүктелетін вирустар (Boot Sector Viruses): Бұл вирустар компьютердің жүктелу секторында сақталады. Компьютерді іске қосу кезінде олар жүктелу процесіне әсер етіп, жүйеге кіргенде тарай бастайды. Олар жиі флеш-карталар немесе сыртқы құрылғылар арқылы таралады.
- Макровирустар: Бұл вирустар негізгі бағдарламаға емес, олардың ішінде қолданылатын макро-бағдарламаларға (мысалы, Word немесе Excel құжаттарындағы макроларға) шабуыл жасайды. Олар, әдетте, мәтіндер мен кестелерді өзгерту немесе пайдаланушының рұқсатынсыз белгілі бір әрекеттерді орындау арқылы тарайды.
- Червейлер (Worms): Червейлер — бұл өздігінен таралатын зиянды бағдарламалар. Олар желі арқылы таралады және вирус сияқты басқа бағдарламаларға емес, өздеріне еніп, жүйеге әсер етеді. Червейлер басқа компьютерлерге таралғанда жүйелердің жұмысын баяулатып немесе желіні трафикпен толтырып, оның жұмысын бұзуы мүмкін.
- Трояндық аттар (Trojans): Трояндар өздерін басқа пайдалы бағдарламалар немесе файлдар ретінде жасырады. Олар пайдаланушының сенімін алдап, өздерін орнатып, кейін жүйеге зиян келтіретін әрекеттерді орындайды. Трояндар жеке мәліметтерді ұрлау, компьютерге артқы есіктер орнату немесе жүйені бақылау мақсатында қолданылады.
- Руткиттер (Rootkits): Руткиттер — бұл жүйеге терең еніп, оны бақылауға мүмкіндік беретін бағдарламалар. Олар вирус немесе басқа зиянды бағдарламалардың әрекетін жасыру үшін пайдаланылады. Руткиттер жүйенің жұмысын өзгертеді және оны тікелей пайдаланушыдан жасырын түрде басқаруға мүмкіндік береді.
- Рекламалық бағдарламалар мен шпиондық бағдарламалар (Adware and Spyware): Бұл вирустар жүйеге орнатылғаннан кейін пайдаланушының құпия мәліметтерін жинап, оған қатысты жарнамалар көрсетеді. Олар пайдаланушының жеке ақпараттарын ұрлау мақсатында интернетке қосылып, пайдаланушының іс-әрекеттерін бақылап отырады.
2. Компьютерлік вирустардан қорғану әдістері
Компьютерлік вирустардан қорғану үшін әртүрлі әдістер мен құралдар қолданылады. Олардың ішінде ең тиімділері:
- Антивирус бағдарламаларын пайдалану: Антивирус бағдарламалары вирустарды анықтауға және жоюға арналған негізгі құрал болып табылады. Олар жүйені үнемі сканерлеп, жаңартуларды үнемі жүктеп отырады. Сондай-ақ, антивирус бағдарламалары қауіпті файлдарды немесе бағдарламаларды жүйеге орнатпас бұрын ескерту жасайды.
- Қауіпсіздік жаңартуларын орнату: Операциялық жүйелер мен бағдарламалардың үнемі жаңартылып отыруы вирустардың жүйеге енуін алдын алады. Өндірушілер қауіпсіздік осалдықтарын түзету үшін жаңартулар шығарады, сондықтан оларды дер кезінде орнатып отыру қажет.
- Брандмауэрлерді қолдану: Брандмауэр — бұл желілік қауіпсіздікті қамтамасыз ететін құрал, ол жүйеге кіретін және шығатын мәліметтер ағындарын бақылайды. Ол вирустардың интернет арқылы таралуын шектейді және жүйеге шабуыл жасалуының алдын алады.
- Қауіпсіз интернет қолдану: Интернетті қауіпсіз пайдалану — бұл вирустардан қорғаудың маңызды шарасы. Пайдаланушылар тек сенімді веб-сайттарды ашып, күмәнді сілтемелер мен қосымшаларды ашпау қажет. Сонымен қатар, электронды пошта арқылы келген күмәнді хаттар мен қоса тіркелген файлдарды ашпау ұсынылады.
- Көпфакторлы аутентификация: Бұл әдіс жүйеге кіру үшін тек парольді емес, қосымша қауіпсіздік шараларын қолдануды талап етеді. Мысалы, телефонға келген кодты немесе биометриялық деректерді пайдалану.
- Флеш-дискілер мен сыртқы құрылғыларды қауіпсіз пайдалану: Флеш-дискілер мен сыртқы құрылғылар арқылы вирустарды жұқтыру мүмкіндігі жоғары болғандықтан, оларды тек сенімді көздерден алған жөн. Сонымен қатар, флеш-дискілерді пайдаланғаннан кейін антивируспен сканерлеу қажет.
- Резервтік көшірмелер жасау: Вирустар ақпаратты зақымдаған немесе жойған жағдайда, деректердің сақтық көшірмелерін жасау өте маңызды. Бұл маңызды файлдарды қалпына келтіруге мүмкіндік береді.
- Пайдаланушыны оқыту және ақпараттандыру: Пайдаланушыларға компьютерлік қауіпсіздік туралы ақпарат беру және оларды зиянды бағдарламалар мен вирустардан қорғану туралы оқыту өте маңызды. Бұл шаралардың мақсаты — пайдаланушылардың қауіпті жағдайларға түсіп қалмауын қамтамасыз ету.
Қорытынды
Компьютерлік вирустар қазіргі қоғамның ақпараттық қауіпсіздігі үшін үлкен қауіп тудырады. Олар жүйелерге зиян келтіріп, жеке мәліметтерді ұрлап, түрлі маңызды қызметтерді бұзуы мүмкін. Сондықтан компьютерлік вирустардан қорғану үшін әртүрлі әдістер мен құралдар қолданылады. Антивирус бағдарламалары, қауіпсіз интернет қолдану, брандмауэрлер, жүйе жаңартулары және көпфакторлы аутентификация сияқты шаралар вирустардан қорғауды қамтамасыз етеді. Бұл шаралар дұрыс қолданылған жағдайда, вирустар мен басқа да зиянды бағдарламалардың таралуын едәуір азайтуға болады.