Ақпараттық қоғамның пайда болуы және дамуы
Кіріспе
Ақпараттық қоғам — бұл ақпарат пен білімді негізгі ресурс және экономикалық даму факторлары ретінде пайдаланатын қоғам. Ақпараттық қоғамның пайда болуы мен дамуы — қазіргі заманның маңызды әлеуметтік, экономикалық және мәдени құбылыстарының бірі. Бұл процесс ақпараттық технологиялардың (IT) дамуы мен қоғам өмірінде маңызды рөл атқаруы арқылы жүзеге асады. Ақпараттық қоғамның негізгі ерекшелігі – ақпараттың, білімнің және инновацияның қоғамның дамуына негізгі ықпал етуі.
1. Ақпараттық қоғамның түсінігі
Ақпараттық қоғам түсінігі 1960-1970 жылдары ақпараттық және коммуникациялық технологиялардың (АКТ) дамуы нәтижесінде пайда болды. Бұл термин қоғамның экономикалық, әлеуметтік, мәдени және саяси өмірінде ақпараттың маңызды рөл атқаратынын білдіреді. Ақпараттық қоғамда адам ресурстары мен ақпараттық технологиялардың тиімді интеграциясы жүзеге асырылады. Ақпарат осы қоғамда негізгі өндіріс факторы ретінде қарастырылады.
Ақпараттық қоғамның қалыптасуы мен дамуы бірнеше маңызды кезеңдерден өтеді. Бұл қоғамның дамуы дәстүрлі аграрлық және индустриялық қоғамнан ақпараттық технологияларға негізделген жаңа дәуірге көшу процесін білдіреді.
2. Ақпараттық қоғамның қалыптасуының тарихи алғышарттары
Ақпараттық қоғамның қалыптасуындағы негізгі факторлар:
- Ақпараттық технологиялардың дамуы: ХХ ғасырдың ортасында электрондық есептеу машиналары мен ақпараттық технологиялардың дамуы ақпаратты өңдеудің жаңа мүмкіндіктерін ашты. Есептеуіш техниканың дамуы мәліметтерді сақтау, өңдеу және тарату тәсілдерін түбегейлі өзгертті.
- Интернеттің пайда болуы: 1980-90 жылдары интернеттің дамуы мен таралуы ақпараттық қоғамның негізін қалаған басты факторлардың бірі болды. Әлемдік желі арқылы адамдар өзара байланыса бастады, білім мен ақпарат алмасу оңайлады. Бұл ақпараттың жылдам таралуы мен жаһандық байланыс жүйесін қалыптастыруға мүмкіндік берді.
- Глобализация: Глобализация процессі ақпараттық қоғамды қалыптастырудың басты қозғаушы күштерінің бірі болды. Жаһандық экономика мен мәдениет бір-бірімен тығыз байланыста бола бастады, және бұл ақпараттың халықаралық деңгейде жылдам алмасуына әсер етті.
- Білім мен ғылымның маңыздылығы: Ақпараттық қоғамда білім мен ғылым экономикалық дамудың негізгі көзіне айналды. Ғылым мен жаңа технологиялар өндірістік процестердің тиімділігін арттырып, инновациялық қызметті күшейтті.
3. Ақпараттық қоғамның негізгі белгілері мен ерекшеліктері
Ақпараттық қоғамның негізгі белгілері мен ерекшеліктеріне төмендегілерді жатқызуға болады:
- Ақпараттың негізгі ресурстарға айналуы: Ақпараттың өндірістегі, экономикалық дамудағы және әлеуметтік өмірдегі рөлі жоғарылайды. Ақпарат қоғамды дамыту үшін негізгі ресурстардың бірі болып табылады.
- Жаңа технологиялар мен инновациялар: Ақпараттық қоғамда жаңа технологиялар мен инновациялар маңызды рөл атқарады. Ғылым мен техникадағы жетістіктер, әсіресе компьютерлік және ақпараттық технологиялар қоғамның барлық салаларына ықпал етеді.
- Цифрлық экономика: Ақпараттық қоғамда дәстүрлі экономикадан цифрлық экономикаға көшу байқалады. Бұл бизнесті, қызмет көрсету секторын және өндірісті ақпараттық технологиялар арқылы басқаруды қамтиды.
- Қоғамның глобализациялануы: Ақпараттық қоғамның ерекшелігі — әлемнің түкпір-түкпірінде ақпараттың тез таралуы мен жаһандық байланыс желілерінің кеңеюі. Бұл халықаралық сауда, мәдени алмасу және әлемдік экономикаға ықпал етеді.
- Білімнің қолжетімділігі: Ақпараттық қоғамда білім мен ақпаратқа қолжетімділік жоғары деңгейде. Интернет және басқа ақпараттық ресурстар білім алудың жаңа мүмкіндіктерін ұсынады, әлемнің түкпір-түкпірінен әр адам өзіне қажетті білімді ала алады.
- Әлеуметтік қатынастардың өзгеруі: Ақпараттық қоғамның дамуы адамдардың өзара қарым-қатынасын да өзгертті. Қоғамның әр мүшесі интернет және басқа коммуникациялық құралдар арқылы әлемнің басқа бөліктеріндегі адамдармен байланыс орната алады.
4. Ақпараттық қоғамның пайда болуы мен дамуының әсері
Ақпараттық қоғамның пайда болуы мен дамуы әлеуметтік, экономикалық және мәдени өмірге үлкен өзгерістер әкелді. Олардың ішінде:
- Экономикалық әсерлер: Ақпараттық қоғамда экономика жаңа сипатқа ие болды. Ақпараттық технологиялар арқылы автоматтандырылған өндіріс процестері мен инновациялар экономиканың түрлі салаларына әсер етті. Сонымен қатар, цифрлық экономика, электронды коммерция және жаңа жұмыс орындары пайда болды.
- Әлеуметтік әсерлер: Ақпараттық қоғамда адамдар арасындағы қарым-қатынас өзгерді. Интернеттің дамуы адамдардың уақыт өткізу, білім алу және жұмыс жасау тәсілдерін өзгертті. Қашықтан жұмыс істеу (remote working) мүмкіндігі, онлайн білім беру, әлеуметтік медиа желілерінің кең таралуы осы өзгерістердің айқын мысалдары.
- Мәдени әсерлер: Ақпараттық қоғамның дамуы мәдениетаралық алмасуды жеңілдетті. Әр түрлі мәдениеттер мен тілдер арасындағы байланыс артты. Мәдени ақпараттың таралуы мен оның қолжетімділігі өсті, бұл жаңа мәдени құндылықтардың қалыптасуына әсер етті.
5. Ақпараттық қоғамның болашағы
Ақпараттық қоғамның болашағы технологиялардың әрі қарай дамуы мен инновациялардың енгізілуіне байланысты болады. Жасанды интеллект, үлкен деректерді өңдеу, блокчейн технологиялары сияқты жаңашылдықтар ақпараттық қоғамды одан әрі дамытады. Сонымен қатар, ақпараттық қоғамның дамуы қоғамның әлеуметтік және экономикалық құрылымына жаңа талаптар мен мүмкіндіктер туғызады. Дегенмен, бұл үрдістің бірге келетін сын-қатерлері де бар, олар: ақпараттық қауіпсіздік, киберқылмыс, цифрлық теңсіздік және адамның психологиясына әсер ету мәселелері.
Қорытынды
Ақпараттық қоғам — бүгінгі күннің маңызды әлеуметтік-экономикалық құбылысы. Ақпараттық және коммуникациялық технологиялар қоғамның барлық салаларын жаңартып, өзгерістерге ұшыратып отыр. Ақпараттың негізгі ресурс ретінде пайдаланылуы, цифрлық экономика мен жаһандану процестерінің кеңеюі ақпараттық қоғамның қалыптасуына себеп болды. Болашақта осы қоғамның дамуы жаңа технологиялар мен инновацияларға негізделетін болады, ал оның қоғамға әсері одан әрі күшейе түседі.