Табиғи ресурстар және экономика туралы реферат
Кіріспе
Табиғи ресурстар – бұл табиғаттың адамзатқа пайдалануға берген байлықтары, олар экономика үшін өте маңызды, себебі бұл ресурстар түрлі өндіріс процестерінің негізін құрайды. Табиғи ресурстардың тиімді пайдалануымен қоғамның әлеуметтік және экономикалық дамуы байланысты. Адамзат дамуының алғашқы кезеңдерінде табиғи ресурстардың рөлі өте үлкен болғанымен, қазіргі кезде олардың тапшылығы мен сарқылуы мәселе болып отыр. Табиғи ресурстар мен экономика арасындағы байланыс тығыз, әрі маңызды болып табылады.
1. Табиғи ресурстардың түрлері
Табиғи ресурстар негізінен екі негізгі топқа бөлінеді:
- Тозбайтын немесе жаңартылмайтын ресурстар: Бұл ресурстар табиғатта ұзақ уақыт ішінде қайта қалпына келмейді немесе оларды пайдаланған соң ұзақ уақыт ішінде жаңарады. Оларға пайдалы қазбалар (көмір, мұнай, газ, металдар) жатады.
- Жаңартылатын ресурстар: Бұл ресурстар табиғи процестер арқылы өздігінен қалпына келіп отырады. Мысалы, ормандар, су, жел, күн энергиясы, биологиялық ресурстар (өсімдіктер мен жануарлар).
2. Табиғи ресурстардың экономикадағы рөлі
Табиғи ресурстар экономикаға тікелей әсер етеді. Олар өндіріс саласының, ауылшаруашылық өнімдерінің, энергетиканың, құрылыстың және басқа да салалардың негізін қалайды. Сонымен қатар, табиғи ресурстардың өзара байланысы экономикадағы әртүрлі жағдайларға әсер етуі мүмкін:
- Өнеркәсіп: Табиғи ресурстар өнеркәсіптің негізгі шикізат көзі болып табылады. Мұнай, газ, көмір, металл және басқа да пайдалы қазбалар химия, металлургия, энергетика салаларында кеңінен қолданылады.
- Энергетика: Энергетикалық ресурстар, атап айтқанда, көмір, мұнай, газ, су және атом энергиясы экономикадағы маңызды энергия көзі болып табылады. Энергетика өндірісі мен тұтыну деңгейі экономикаға тікелей әсер етеді.
- Ауылшаруашылық: Табиғи ресурстар ауылшаруашылық өндірісі үшін өте маңызды. Су ресурстары, құнарлы жерлер, климаттық жағдайлар ауылшаруашылық өнімдерін өндіруге әсер етеді.
- Құрылыс және тау-кен өнеркәсібі: Жер асты байлықтары, құрылыс материалдары, металдар құрылыстың, инженерлік жобалардың негізгі құрамдас бөлігі болып табылады.
3. Табиғи ресурстардың пайдалану және сарқылуы
Табиғи ресурстарды пайдалану көбінесе оларды тиімді және ұзақ мерзімді пайдалану мәселесін көтереді. Алайда, көптеген ресурстардың шектеулі қоры мен сарқылуы – бұл бүгінгі күннің басты мәселелерінің бірі.
- Пайдалы қазбалардың сарқылуы: Мұнай, газ, көмір секілді жаңартылмайтын ресурстардың шектеулі екендігі белгілі. Олардың сарқылуы экономиканың әртүрлі салаларына әсер етеді, өйткені энергетика мен өндіріс осы ресурстарға тәуелді.
- Қоршаған ортаның ластануы: Табиғи ресурстарды пайдалану қоршаған ортаның ластануына және экологиялық дағдарыстарға әкелуі мүмкін. Бұл, өз кезегінде, экономикаға зиян келтіреді, себебі экологиялық апаттар халықтың өмір сүру деңгейін төмендетеді.
- Табиғи ресурстардың қымбаттауы: Ресурстардың тапшылығы олардың бағасын көтеріп, экономиканы қиын жағдайға әкелуі мүмкін. Мұның салдары ретінде инфляцияның өсуі, жұмыссыздықтың артуы және басқа да әлеуметтік мәселелер туындауы мүмкін.
4. Табиғи ресурстардың орнықты даму мақсатында пайдаланылуы
Табиғи ресурстарды тиімді және орнықты пайдалану қазіргі әлемде басты міндеттердің бірі болып табылады. Орнықты даму – табиғи ресурстарды бүгін пайдаланып, оларды келешекте де тиімді қолдануға мүмкіндік беретін стратегия.
- Жаңартылатын энергия көздеріне көшу: Қазіргі таңда жаңартылатын энергия көздеріне сұраныс артуда. Күн, жел, су энергиясы, биомасса энергиясы экологиялық таза және шектеусіз ресурстар болып табылады.
- Ресурстарды үнемдеу: Энергия мен шикізатты үнемді пайдалану арқылы экономикалық шығындарды азайту және қоршаған ортаның ластануын төмендету мүмкін.
- Қалдықтарды қайта өңдеу және қайта пайдалану: Пластик, металл, қағаз және басқа да қалдықтарды қайта өңдеу табиғи ресурстарды үнемдеуге мүмкіндік береді.
5. Қазақстандағы табиғи ресурстар және экономика
Қазақстан табиғи ресурстарға бай мемлекет болып табылады. Оның аумағында мұнай, газ, көмір, металл, минералды тұздар, кен орындары, су ресурстары мен құнарлы жерлер бар.
- Энергетика: Қазақстан мұнай мен табиғи газдың үлкен қорларына ие. Энергетика саласы еліміздің экономикасының негізі болып табылады, сонымен қатар сыртқы саудада маңызды рөл атқарады.
- Тау-кен өнеркәсібі: Қазақстанның пайдалы қазбалары (мыс, қорғасын, алтын, темір және т.б.) халықаралық нарықта жоғары сұранысқа ие. Бұл сала елдің экономикалық өсуіне үлкен ықпал етеді.
- Ауылшаруашылық: Су және жер ресурстары ауылшаруашылық өндірісінің дамуына мүмкіндік береді. Қазақстанның аграрлық саласы маңызды орын алады, әсіресе бидай, ет, сүт өндірісі бойынша.
Қорытынды
Табиғи ресурстар – экономиканың негізгі тірегі болып табылады. Дегенмен, олардың шектеулі екендігін ескере отырып, табиғи ресурстарды тиімді пайдалану, оларды сақтау және орнықты даму стратегиясын қолдану өте маңызды. Қазақстан үшін табиғи ресурстарды басқару мәселесі экономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету, экологиялық жағдайды сақтау және халықтың әл-ауқатын жақсарту үшін аса қажетті болып табылады. Табиғи ресурстарды үнемді пайдалану және жаңартылатын энергия көздеріне көшу – келешекте дамудың тұрақты жолына шығудың маңызды қадамы болып табылады.