Кіріспе
Микробиология – көзге көрінбейтін ұсақ тірі организмдерді (микроорганизмдер) зерттейтін ғылым. Бұл ғылым саласы бактериялар, вирустар, саңырауқұлақтар және қарапайымдыларды қамтиды. Микробтар табиғаттың барлық бөлігінде кездеседі және олардың экожүйеде, медицинада, өнеркәсіпте маңызы зор.
1. Микробиологияның негізгі бағыттары
Микробиология бірнеше негізгі салаларға бөлінеді:
- Медициналық микробиология – адам ауруларын тудыратын микробтарды зерттейді.
- Ауыл шаруашылық микробиологиясы – топырақтағы және өсімдіктердегі микроорганизмдердің рөлін қарастырады.
- Өнеркәсіптік микробиология – тағам өндірісінде, дәрі-дәрмек жасауда қолданылатын микробтарды зерттейді.
- Экологиялық микробиология – табиғи ортадағы микробтардың әсерін зерттейді.
2. Микробтардың түрлері
Микроорганизмдер бірнеше топқа бөлінеді:
2.1 Бактериялар
- Біржасушалы организмдер, әртүрлі ортада тіршілік етеді.
- Ауру тудырушы және пайдалы түрлері бар.
- Мысалы, Lactobacillus – сүт өнімдерін ашытуға көмектеседі, ал Escherichia coli – ішек микрофлорасында кездеседі.
2.2 Вирустар
- Өзіндік тіршілік формасы жоқ, тек тірі жасуша ішінде көбейе алады.
- Адамда тұмау, ЖИТС, гепатит сияқты ауруларды тудырады.
- Мысалы, коронавирус (SARS-CoV-2) – COVID-19 індетін қоздырды.
2.3 Саңырауқұлақтар
- Кейбір түрлері ауру туғызса, басқалары антибиотиктер өндіруде қолданылады.
- Penicillium саңырауқұлағы пенициллин антибиотигін алуға мүмкіндік берді.
2.4 Қарапайымдылар
- Біржасушалы жануарлар, суда және топырақта кездеседі.
- Амеба, паразиттік безгек қоздырғышы (Plasmodium falciparum) сияқты түрлері бар.
3. Микробтардың экологиялық және биологиялық рөлі
3.1 Табиғаттағы рөлі
- Топырақ құнарлылығын арттыру – кейбір бактериялар азотты бекітіп, өсімдіктерге қолжетімді етеді (мысалы, Rhizobium).
- Органикалық заттарды ыдырату – өлі өсімдіктер мен жануарлардың қалдықтарын өңдейді.
- Фотосинтезге қатысу – кейбір бактериялар (мысалы, цианобактериялар) оттегі өндіреді.
3.2 Адам өміріндегі рөлі
- Тағам өнеркәсібінде – ашыту процестерінде қолданылады (мысалы, ашытқы саңырауқұлақтары нан, айран, ірімшік жасауға көмектеседі).
- Дәрі-дәрмек өндірісінде – антибиотиктер, вакциналар алуға пайдаланылады.
- Генетикалық инженерияда – гендік модификациялау арқылы жаңа дәрілер, инсулин сияқты препараттар өндіріледі.
4. Ауру тудыратын микробтар және олардан қорғану
4.1 Микробтардан туындайтын аурулар
- Бактериялар – туберкулез, оба, ангина.
- Вирустар – тұмау, қызылша, коронавирус.
- Саңырауқұлақтар – кандидоз, тері аурулары.
- Қарапайымдылар – безгек, лямблиоз.
4.2 Қорғану жолдары
- Жеке гигиенаны сақтау (қолды жиі жуу, таза су ішу).
- Вакцинация жасау.
- Антибиотиктер мен вирусқа қарсы дәрілерді дұрыс пайдалану.
- Дұрыс тамақтану және иммунитетті нығайту.
Қорытынды
Микробиология – адам өміріне тікелей әсер ететін маңызды ғылым саласы. Микробтар табиғатта кең таралған және экожүйедегі маңызды рөл атқарады. Олар пайдалы да, зиянды да болуы мүмкін. Сондықтан, микробтардың қасиеттерін зерттеу және оларды дұрыс пайдалану адам денсаулығы мен қоршаған ортаны қорғау үшін өте маңызды.