Операциялық жүйелер
Кіріспе
Операциялық жүйе (ОЖ) — компьютердің жұмысын басқару және пайдаланушы мен компьютер арасындағы байланыс орнату үшін қажет бағдарламалық жасақтама. Ол аппараттық және бағдарламалық ресурстарды басқаруды, сондай-ақ қолданбалы бағдарламалардың жұмысын қамтамасыз етуді жүзеге асырады. ОЖ компьютердің жұмыс істеуінің негізгі компоненті болып табылады және оның тиімділігі мен жұмыс сапасы жалпы жүйенің өнімділігіне әсер етеді.
Операциялық жүйелердің негізгі міндеттері арасында ресурстарды тиімді пайдалану, пайдаланушының сұраныстарына жауап беру және түрлі бағдарламалардың жұмысына жағдай жасау кіреді. Сонымен қатар, ОЖ әртүрлі бағдарламалар мен қолданушылар арасындағы деректердің қауіпсіздігін, интеграцияны және үйлесімділікті қамтамасыз етеді.
Операциялық жүйелердің негізгі функциялары
- Процесс басқару
Операциялық жүйе әртүрлі процестердің орындалуын басқаруға жауапты. Процесс деп бағдарламаның орындалу кезеңін айтады. ОЖ жүйелік ресурстарды тиімді пайдалануды қамтамасыз ету үшін процестерді жоспарлайды, оларды орындауды бақылап, әрбір процестің жұмысын үйлестіреді. Әрбір процесс өз кезегінде ОЖ арқылы процессор уақытын алады. - Жад басқару
ОЖ компьютердің жадын (RAM) тиімді басқару міндетін атқарады. Ол әрбір іске қосылған бағдарламаның жұмыс істейтін жадысын бөледі және жадты басқа бағдарламалармен араласпайтындай етіп бөлуге тырысады. Жадты басқарудың негізгі әдістері – сегментация және виртуалды жадты қолдану. - Файлдық жүйе
Операциялық жүйе компьютердің файлдарын сақтауды, ұйымдастыруды және қолжетімділігін қамтамасыз етеді. Файлдық жүйе файлдарды атаулар бойынша бөледі, деректердің тұтастығын сақтайды және пайдаланушының файлдармен жұмыс жасауын жеңілдетеді. - Құрылғыларды басқару
ОЖ аппараттық құралдармен (мысалы, принтер, қатты диск, монитор, тышқан, т.б.) жұмыс істеу үшін драйверлер мен басқару бағдарламаларын қамтамасыз етеді. Бұл құрылғылармен өзара әрекеттесу пайдаланушы үшін қарапайым және тиімді болуы үшін ОЖ өзара байланыс ұйымдастырады. - Пайдаланушы интерфейсі
ОЖ пайдаланушы мен компьютер арасындағы байланысты қамтамасыз ету үшін интерфейс ұсынады. Бұл интерфейс командалық жол немесе графикалық интерфейс (GUI) болуы мүмкін. Қазіргі уақытта көпшілікке таныс GUI пайдаланушылардың компьютермен жұмысын жеңілдетеді.
Операциялық жүйелердің түрлері
Операциялық жүйелер бірнеше түрге бөлінеді, олардың негізгі типтері мыналар:
- Бір пайдаланушыға арналған операциялық жүйелер
Бұл жүйелер тек бір пайдаланушыға қызмет етеді. Мұндай жүйелердің мысалы ретінде Windows, MacOS, Linux сияқты жеке қолданушыларға арналған жүйелерді атауға болады. - Көп пайдаланушыға арналған операциялық жүйелер
Мұндай жүйелер бірнеше пайдаланушының бір уақытта жұмыс істеуін қамтамасыз етеді. Мысалы, Unix, Linux және Windows Server сияқты жүйелер көп пайдаланушының деректермен жұмыс істеуіне мүмкіндік береді. - Реальды уақыт жүйелері (RTOS)
Реальды уақыт жүйелері нақты уақыттағы процестерді басқаруға арналған. Мұндай жүйелер әдетте құрылғылар мен жүйелерді басқару, өндірістік жүйелерде немесе медициналық құрылғыларда қолданылады. Мысалы, VxWorks, FreeRTOS және QNX. - Мобилді операциялық жүйелер
Бұл жүйелер мобильді құрылғыларда қолданылады, мысалы, смартфондар мен планшеттерде. Android және iOS — мобильді операциялық жүйелердің ең танымал өкілдері. - Желілік операциялық жүйелер
Желілік операциялық жүйелер компьютерлер мен серверлер арасындағы байланысты ұйымдастырады. Олар әртүрлі жүйелерді біріктіруге және деректермен алмасуға мүмкіндік береді. Мысал ретінде Novell NetWare және Microsoft Windows Server жүйелерін айтуға болады.
Операциялық жүйелердің дамуы
Операциялық жүйелердің дамуы ұзақ тарихы бар және технологиялардың дамуына байланысты үнемі жетіліп отырады. Алғашқы операциялық жүйелер тек бір бағдарламаның орындалуына мүмкіндік берген. Бірақ уақыт өте келе көп тапсырмаларды орындау, көп пайдаланушыларды қолдау және жылдамдықты арттыру қажеттілігі туындады. Қазіргі кезде ОЖ ресурстарды басқаруда, қолданушылармен өзара әрекеттесуде және түрлі құрылғылармен жұмыс істегенде жоғары тиімділікті қамтамасыз етеді.
Қазіргі ОЖ компьютерлік жүйелердің жұмысын басқарудың басты құралы болып табылады. Олар көптеген қолданбалы бағдарламаларды орындауға мүмкіндік береді, компьютердің ресурстарын тиімді пайдаланады және пайдаланушыға ыңғайлы интерфейс ұсынады.
Қорытынды
Операциялық жүйе — кез келген компьютерлік жүйенің негізін құрайтын маңызды бағдарламалық құрал. Ол жүйенің аппараттық құралдарымен байланыстырып, пайдаланушыларға бағдарламалармен тиімді жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Операциялық жүйелердің дамуы мен жетілуі ақпараттық технологиялардың әрі қарай дамуына зор ықпал етеді. Қазіргі уақытта біз операциялық жүйелерді күнделікті өмірде кеңінен қолданамыз, оларды компьютерлерде, мобильді құрылғыларда, серверлерде және басқа да көптеген құрылғыларда көреміз.