Махамбет Өтемісұлы
Махамбет Өтемісұлы (1804-1846) — қазақ халқының ұлы ақыны, батыр, жырау, қазақ әдебиетінің көрнекті өкілі және Атырау өңірінің тарихи тұлғасы. Ол өз заманының саяси және әлеуметтік жағдайларын бейнелеген шығармашылығы арқылы халықтың азаттық жолындағы күресін паш еткен, батырлық пен ерліктің үлгісі болған тұлға. Махамбет Өтемісұлының шығармалары қазақ халқының мәдениетіне үлкен ықпал етіп, бүгінгі күнге дейін өз маңызын жоғалтпай келеді.
Өмірбаяны
Махамбет Өтемісұлы 1804 жылы қазіргі Атырау облысының Индер ауданында дүниеге келген. Ол кедей отбасынан шыққан, әкесі Өтеміс батыр болған. Махамбет жасынан ел қорғауда белсенді қатысып, өзінің батылдығымен көзге түскен. Оның рухани дүниесі мен әдебиетке деген құштарлығы балалық шақтан басталды. Махамбет үлкен жүректі, қайратты әрі батыр бола отырып, өз шығармаларында әділетсіздікке, теңсіздікке қарсы күресті айқын көрсетті.
Қазақ қоғамындағы орны мен күресі
Махамбет Өтемісұлының шығармашылығы мен қоғамдық қызметі XIX ғасырдың алғашқы жартысында Қазақстанда болып жатқан саяси оқиғалармен тығыз байланысты. Ол өзінің поэзиясында қазақ халқының азаттық жолындағы күресін, өз жерін қорғаудағы ерлік пен батырлықты сипаттады. Махамбет қазақ халқының жойылуына, әділетсіздікке қарсы күрестің алдыңғы қатарында болды.
Махамбет — қазақтың ұлт-азаттық қозғалысының жетекшісі, әйгілі батыр, халықтың еркіндігін армандаған тұлға. Ол Кіші жүз қазақтарының Ресей империясына қарсы көтерілісіне қатысып, басшылығын қолға алған Исатай Тайманұлының жақын серігі болды. 1836-1838 жылдар аралығындағы Исатай мен Махамбет бастаған халық көтерілісі империяның отарлық саясатына қарсы қарсылық ретінде тарихта қалды.
Шығармашылығы
Махамбет Өтемісұлының поэзиясы қазақ әдебиетінің алтын қазынасына айналды. Оның шығармалары өз уақытындағы қоғамдық ахуалды, қазақтың дәстүрлі құндылықтарын, ерлік пен намысқа деген құрметті дәріптеді. Махамбет ақынның шығармалары көбінесе батырлық тақырыпта болып, сонымен қатар халықты отаршылдыққа қарсы көтеріп, әділетсіздікті айыптайды. Махамбеттің өлеңдері, жырлары оның халқын оятып, ерлікке шақыратын үндеулерден тұрады. Ол өзінің шығармаларында халықтың рухын көтеріп, елінің еркіндігі мен тәуелсіздігі үшін күрескен батырларды үлгі етеді.
Оның шығармашылығы қазақ әдебиетінде ерекше орын алады. Махамбет өлеңдерінде ұлттық болмыстың көрінісі, халықтың жаны мен ар-намысы жатыр. Оның шығармаларының тақырыбы да кең, бірақ негізінен ерлік, батырлық, әділетсіздікке қарсы күрес, азаттық үшін күрес болып табылады.
Махамбет Өтемісұлының әйгілі шығармалары:
- «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама»
- «Ереуіл атқа ер салмай»
- «Менің елім»
- «Жұмыртқадан жүн қырқу»
- «Атадан мал қалғанша, тал қалсын»
Махамбет Өтемісұлының әдеби мұрасы
Махамбет Өтемісұлының мұрасы тек қана оның поэзиясымен шектелмейді, ол өзінің ерлігімен, халық үшін жасаған қызметімен, күрескер рухымен де танымал. Оның шығармашылығы ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып, бүгінгі күнге дейін халықтың жүрегінде сақталып келеді. Махамбет Өтемісұлының батырлығы мен ақындық туындылары қазақ халқының рухани байлығына айналып, азаттық жолындағы күрестің көрінісі болып табылады.
Қорытынды
Махамбет Өтемісұлы — қазақ халқының ұлы батырларының бірі, ақын, әрі ұлт азаттығы үшін күрескен тұлға. Оның шығармалары тек қазақ әдебиетінің ғана емес, жалпы ұлттық рухани мұрасының бөлінбес бөлігі болып табылады. Махамбет өз халқының болашағы үшін күресті, ерліктің, батырлықтың үлгісін көрсетті. Олардың шығармалары бүгінгі күні де өз маңызын жоғалтпай, халықты отан сүйгіштікке, ерлікке тәрбиелеуде зор рөл атқарады.