Қазақ халқының музыка өнері мен оның түрлері туралы реферат
Қазақ халқының музыка өнері — ұлттың рухани мәдениетінің ажырамас бөлігі, халықтың өмірі, тұрмысы, тарихы мен дәстүрлерін бейнелейтін ерекше өнер түрі. Қазақ музыкасы ғасырлар бойы қалыптасып, ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан мұра. Қазақ музыкасы өзінің әуендік құрылымы, орындалу мәнері және аспаптары арқылы әлемдік мәдениетте үлкен орынды иеленеді.
Қазақ музыкасының негізгі ерекшеліктері — оның терең философияға негізделуі, адамның рухани әлемін, табиғаттың сұлулығын және халқымыздың дүниетанымын көрсетуі.
1. Қазақ халқының музыкалық дәстүрі
Қазақ халқының музыкалық дәстүрі табиғатпен, тұрмыс-салтпен және рухани әлеммен тығыз байланысты. Қазақ музыкасының бірнеше түрі бар, олар әртүрлі әлеуметтік жағдайларда, салт-дәстүрлерде және ұрпақ тәрбиесінде маңызды орын алады.
1.1. Ән өнері
Қазақ халқының ән өнері өте бай және әртүрлі. Әндер тұрмыс-салтқа, той-мерекелерге, қайғылы жағдайларға, елдің тарихы мен батырлық дәстүрлеріне негізделген.
- Халық әндері: Қазақтың халық әндері — халықтың тұрмысы, өмірі, сезімдері мен ойларын бейнелейтін шығармалар. Бұл әндер көбінесе сөз арқылы адамның ішкі әлемін, табиғатпен қарым-қатынасын көрсетеді.
- Қазақтың эпикалық әндері: Қазақ халқының эпикалық әндері жырлар мен дастандардан тұрады. Мысалы, «Қозы Көрпеш — Баян Сұлу», «Ер Төстік», «Қобыланды батыр» сияқты қазақтың батырлық эпостары мен аңыздары ән арқылы шырқалады.
1.2. Күй өнері
Қазақ халқының күй өнері ерекше орын алады. Күй — қазақтың аспаптық музыкалық шығармасы, көбінесе домбыра немесе қобыз сияқты аспаптарда орындалады. Күйдің әуені мен тақырыбы табиғат құбылыстарынан, батырлық ерліктерден, адам сезімдерінен, философиялық ойлардан бастау алады.
- Қазақтың дәстүрлі күйлері: Қазақ күй өнерінің негізі Домбыра күйлері болып табылады. Бұл күйлер табиғаттың сұлу көріністерін, адамның ішкі жан-дүниесін, ерлікті, батырлықты суреттейді. Қазақтың ұлы күйші-композиторларының ішінде Құрманғазы, Тәттімбет, Дина Нұрпейісова, Сейтек сынды тұлғалар үлкен із қалдырған.
- Қобыз күйлері: Қазақтың тағы бір дәстүрлі аспабы — қобыз, ол көбінесе терең философиялық мазмұнға ие күйлермен орындаған. Қобыз күйлерінің көпшілігі кеңістік пен уақыттың құпияларын ашуға, адамның рухани әлемін бейнелеуге арналған.
1.3. Айтыс
Айтыс — қазақ халқының ерекше өнер түрі, сөз өнерінің сайысы. Айтыс — екі ақынның бір-біріне өлең арқылы қарсы шығып, шеберлікпен сөзбен айтысуы. Айтыс кезінде әр ақын өзінің шешендігін, тапқырлығын, өлеңмен айтар ойларын жеткізе білуі керек. Айтыстың басты мақсаты — халықтың әлеуметтік мәселелерін талқылау, дәстүрлерді сақтау және әділеттілікті насихаттау.
- Айтыс ақындары: Қазақ халқының белгілі айтыс ақындары арасында Жамбыл Жабаев, Шашубай, Кемпірбай сияқты тұлғалар айтыс өнерінің дамуына үлкен үлес қосқан.
1.4. Жыршы-термешілер өнері
Қазақ халқының жыр өнері терме мен жыр түрінде орындалады. Жыр — қазақ халқының дәстүрлі ауыз әдебиеті мен музыканың қосындысы, терме болса, белгілі бір оқиғалар мен әңгімелерді әнмен айтып жеткізу түрі. Жыршылар, термешілер халықтың тарихын, ел тағдырын, батырлар мен билердің өмірін жырмен айтады. Бұл өнер түрі, әсіресе, ауылдық жерлерде кең таралған.
1.5. Той-жиындар мен салт-дәстүрлерге байланысты музыкалар
Қазақ халқының тұрмыс-салтына сәйкес көптеген музыка түрлері бар. Бұл музыка түрлері әртүрлі мерекелер мен салт-дәстүрлерде орындалады:
- Құда түсу: Құда түсу кезінде айтылатын әндер мен өлеңдер жастардың махаббатын, отбасылық өмірдің маңызын, ата-аналар арасындағы сыйластықты бейнелейді.
- Тұсау кесу: Баланың тұсауын кесу рәсімінде айтылатын әндер мен өлеңдер — қазақтың бала тәрбиесіне, ұрпақ жалғастыруға деген құрметін көрсетеді.
- Той музыкасы: Тойларда орындалатын музыка — халықтың қуанышына, бақытты сәттеріне арналған. Бұл жерде көбінесе күй мен әндер орындалады, оларға тән сезімдер — қуаныш, бақыт, жаңа өмірге қадам басу.
2. Қазақтың музыкалық аспаптары
Қазақ халқының музыкалық аспаптары — оның мәдениетінің маңызды бөлігі. Әрбір аспаптың өз ерекшеліктері мен орындау әдістері бар.
2.1. Домбыра
Домбыра — қазақ халқының ең негізгі және танымал музыкалық аспабы. Бұл екі ішекті аспаптың күйлері қазақ халқының рухани әлемін, табиғаттың сұлулығын, өмірдің философиясын бейнелейді. Домбыра қазақтың күй өнерінің маңызды бөлігі болып табылады.
2.2. Қобыз
Қобыз — қазақтың көне музыкалық аспабы, оның дыбысы терең әрі нәзік болып келеді. Қобыздың күйлері көбінесе адамның ішкі әлемін, өмірдің мәні мен құпиясын ашуға бағытталған.
2.3. Сыбызғы
Сыбызғы — қазақтың үні терең, сыршыл музыкасын шығаратын тағы бір аспап. Бұл аспап табиғаттың түрлі дыбыстарын имитациялайды, оның ішінде жаңбырдың, желдің, өзеннің шуылын естуге болады.
2.4. Шаңқобыз
Шаңқобыз — көне музыкалық аспап болып табылады, оның дауысы терең әрі ерекше. Бұл аспаптың шығу тарихы өте ұзақ әрі қазақ халқының ескі мәдениетіне байланысты.
2.5. Жетіген
Жетіген — қазақ халқының string (ілмек) аспабы. Жетігеннің дауысы айрықша әрі ерекше болып, көбінесе ақындардың өлеңдерін сүйемелдейді.
Қорытынды
Қазақ халқының музыка өнері — ұлттың мәдениеті мен дүниетанымын қалыптастыратын, оны болашақ ұрпаққа жеткізетін маңызды құрал. Қазақ музыкасы әлемнің басқа халықтарының мәдениетіне үлкен ықпал етіп, өзінің терең философиялық мазмұнымен, орындау әдісінің ерекшелігімен танымал. Қазақтың музыкалық дәстүрлері мен аспаптары осы күнге дейін сақталып, дамып келеді, олар халықтың рухани өмірінің, тарихының және мәдениетінің құндылықтарын ұрпақтан-ұрпаққа жеткізіп отыр.